O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand iqtisodiyot va servis instituti

Saqlashga  imkonsizlik  –  bu  turistik  xizmatlarning  navbatidagi    farqli 
qirralaridir. Ularni pala-partish amalga oshirish yoki ko‘plab qoldirish mumkin emas. 
Transportda  yo‘lovchi  tashish,  joylashtirish  vositalarida  sanoat  va  qishloq  xo‘jaligi 
mahsulotlari  singari  kelgusida  sotish  uchun  jamg‘arilishi  mumkin  emas.  Bugun 
otelda foydalanilgan nomer, samolyotdagi o‘rin ertaga uning egalariga o‘rnini qoplab 
bo‘lmaydigan  yo‘qotish  bo‘lib  qaytadi.  bunday  holda  turistik  mahsulot  buzilishga 
mahkum.  Xizmatlarni  saqlashga  imkonsizlik  –  doimiy  talablar  sharoitida  murakkab 
muammo  hisoblanmaydi.  Biroq  ko‘pgina  xizmatlar  turlariga,  shu  jumladan,  turistik 
xizmatlarga talab tebranib, o‘zgarib turadi. Uning kattaligi yilning mavsumi va hafta 
kunlariga  bog‘liq  ravishda  o‘zgaradi.  Agar  talab  taklifdan  oshib  ketsa,  vaziyatni 
sanoatdagi  kabi  ombordan  tovar  olganday  o‘nglash  mumkin  emas.  Xuddi  shunday 
talab  kam  bo‘lganidan  xizmatlarni  zarur  kunlarga  atab  zahira  qilib  ham  bo‘lmaydi. 
Agar  taklif  ortiqcha  mavjud  bo‘lsa,  ishlab  chiqarish  quvvati  bekor  turadi  va  firma 
zarar ko‘radi. 
«Bir  daqiqada»  xizmat  xizmatlar  bozorida  taklif  va  talab  muvozanatini 
t’minlovchi    strategiyani  ishlab  chiqishni  talab  qiladi.  Bozoriy  muvozanatga 
erishishning  turli  yo‘llari  mavjud.  Masalan,  differensiyalashgan  narx,  chegirma 
belgilanishi,  boshqa  rag‘batlar  talabni  mavsumlar  –  vaqtlarga  bir  tekis  taqsimlash 
imkonini  beradi.  Talabni  boshqarishning  boshqa  keng  tarqalgan  usuli  –  xizmatlarga 
oldindan  buyurtmalar  olish  tizimini  joriy  etishdir.  Talablar  avji  davrida  korxona 
xizmat ko‘rsatish tezligini oshiradi, qo‘shimcha xizmatlar taklif qiladi (qahva, yangi 
gazeta  jurnallar  va  boshq).  Bu  asosiy  xizmatlarni  kutayotgan  mijozlarni 
zeriktirmaydi.  Korxona  aralash  kasbga  xodimlarni  o‘qitadi,  vaqtincha  xodimlar 
yollaydi.  Yuqorida  sanab  o‘tilgan  ta’rif  (harakteristika)lardan  tashqari,  turistik 
mahsulot  bir  qator  boshqa  farqli  qirralarga  ega.  Ular  orasida  iste’mol 
xususiyatlarining  buzilib  ketishi,  noaniqlik  va  qandaydir  darajada  xizmat  ko‘rsatish 
manbaining  anonimligi,  ishlab  chiqaruvchining  ko‘p  sub’ektlikka  asoslanganligi  va 

---

                      
114 
turistik  xizmatlarda  sotuvchi  va  iste’molchining  bir-biridan  ajralib  qolishi,  turistik 
mahsulotning  sotilmay  qolishi.  Bu  talabning  yangi  dinamik  shaklini  tug‘diradi, 
yetkazib  beruvchiga  qarab  boradi.  Turistik  xizmatlarning  bu  xususiyatlari  turizmda 
operatsiyalarni  boshqarishni  iqtisodiy  samaradorlik  jihatidan  sanoatga  qaraganda 
ancha qiyinlashtiradi.