Ўзбекистон республикаси алоқА, ахборотлаштириш ва телекоммуникация технологиялари давлат қЎмитаси тошкент ахборот технологиялари университети

8310 – 
«Оддий акциялар ҳисобварағи» Низомга мувофиқ акциядорлик 
жамияти томонидан чиқарилган (чиқаришга рухсат берилган) оддий 
акцияларнинг сумма номинал қийматида ифодаланган акциядорлик капитали 
ҳолати ва ҳаракати тўғрисидаги маълумотларни жамлаш учун мўлжалланган. 
Мазкур ҳисобварақ кредити бўйича оддий акциялар қисмида рўйхатга 
олинган акциядорлик капитали ҳажми акс эттирилади. Дебет бўйича бу 
турдаги сармоянинг камайиши кўрсатилади. 
8530 – 
«Имтиёзли акциялар» ҳисобварағи имтиёзли акциялар қисмида 
уларнинг номинал қиймати бўйича акциядорлик капиталининг ҳолати ва 

---

200 
ҳаракати ҳақидаги маълумотларни жамлайди. Имтиёзли акцияларнинг 
таҳлилий ҳисоби худди оддий акциялар ҳисоби каби амалга оширилади. 
8530 
– 
«Пай ва қўйилмалар» ҳисобварағи акциядорлик 
жамиятларидан ташқари бошқа ҳамма ташкилий-ҳуқуқий шаклдаги хўжалик 
субъектлари: давлат ва хусусий корхоналар, ширкатлар ва шерикчилик 
хўжалик юритувчи субъектлар учун Низом капиталининг ҳолати ва ҳаракати 
ҳақидаги маълумотларни жамлашга мўлжалланган. Давлат корхоналарида 
эса бу Низом фонди деб номланади, у давлат томонидан хўжалик субъектига 
ажратилган асосий ва оборот воситалар мажмуидан иборат. 
Улушли капитал – хўжалик фаолиятини амалга ошириш учун ширкат 
аъзолари томонидан киритилган улушлар йиғиндиси.
Низом капитали – таъсис ҳужжатларида белгиланган доирадаги 
фаолиятни таъминлаш учун хўжалик субъектини ташкил этиш чоғида унинг 
мулкига муассислар (аъзолар) қўшган улушларининг йиғиндиси (номинал 
қиймати бўйича ҳиссалари, акциялар) пул бирлигида ифодалашдир.
Шундай қилиб, ташкил этилган хўжалик субъектининг Низом капитали 
унинг муассислари томонидан қўшилган маблағларидан тўпланиб боради. У 
бир вақтнинг ўзида муассисларнинг жамоавий мулки ҳамда юридик шахс 
бўлган хўжалик субъектининг мулки ҳисобланади. Бу нуқтаи назардан 
қараганда Низом капитали бир томондан хўжалик юритувчи субъектнинг ўз 
маблағлари фонди, бошқа томондан эса ҳар бир муассиснинг мулки сифатида 
намоён бўлади.
Низом капиталини шакллантириш тартиби Ўзбекистон Республикаси 
қонун ҳужжатлари ва ташкилий-ҳуқуқий шаклига мувофиқ таъсис 
ҳужжатлари билан тартибга солинади. 
Низомни рўйхатга ўтказиш пайтида эълон қилинган Низом 
капиталининг бутун миқдори қуйидаги проводка орқали ифодаланади: 
4610 – 
«Низом капиталига бадаллар бўйича мулкдорлар қарзлари» 
ҳисобварағи дебети. 
8310 – 
«Низом капитали» ҳисобварағи кредити. 
Амалдаги қонун ҳужжатларига мувофиқ хўжалик субъекти мулкдорлар 
хўжалик субъекти рўйхатидан ўтказилгандан кейин бир йил мобайнида ўз 
улушларини тўлиқ қўшишлари шарт.
Хўжалик фаолиятининг 3 та асосий ташкилий-ҳуқуқий шакли мавжуд: 
якка эгалик, хўжалик жамиятлари ва ширкатлари акциядорлик жамияти 
(корпорация). 
Якка эгаликдаги Низомни рўйхатга ўтказиш чоғида рўйхатга олинган 
Низом капитали (УК) ҳажми ёзувида қайд этилади: 
4610 – 
«Низом капиталига бадаллар бўйича мулкдорларнинг қарзи» 
ҳисобварағи дебети. 
8510 – 
«Низом капитали» ҳисобварағи кредити. 

---

201 
Бунда 8330 – ҳисобварақда хўжалик юритувчи субъект ягона мулкдор 
улушининг миқдори акс эттирилади. Хусусий корхона амалдаги қонун 
ҳужжатларига кўра ўз Низомини Низом капитали миқдо-рини маълум 
қилмасдан ҳам рўйхатдан ўтказиш ҳуқуқига эга.
Низом капиталига улушларнинг келиб тушиши Низом капитали ҳисоб 
варағига таъсир кўрсатмайди, балки муассис қарзини сўндиради. Амалдаги 
қонун ҳужжатларига мувофиқ Низом капиталига бадаллар даромад 
ҳисобланмайди ва солиққа тортилмайди.
Муассис Низом капиталига турли активларни киритиши мумкин, бироқ 
уларнинг турлари, албатта, корхона Низомида акс эттирилиши шарт. 
Масалан, агар корхонанинг Низом капитали фақатгина пул маблағлари 
ҳисобига тўлдирилади деб Низомда ёзилган бўлса, у ҳолда муассис Низом 
капиталига асосий воситаларни кирита олмайди. Бу ҳол Низом қоидасининг 
бузилиши сифатида тавсифланади.