Termiz davlat universiteti topografiya asoslari va kartografiya


Yerning topografik va nazariy yuzasi. Yerning shakli va kattaligi



Download 1,41 Mb.
Pdf ko'rish
bet27/114
Sana16.09.2021
Hajmi1,41 Mb.
#176049
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   114
Bog'liq
topografiya asoslari va kartografiya

Yerning topografik va nazariy yuzasi. Yerning shakli va kattaligi. 
Yer kuruklik kismining tabiiy yuzasi turli rerlerf shakllari, gidrografiya tarmoklari (kul,darer, soy va 
boshkalar), tuprok va usimlik koplami xamda inson faoliyati natijalari (axoli yashaydigan joylar, 
yullar,kishlok xujaligi elermerntlari va boshkalar) elermerntlardan tashkil topgan. Yerning tabiiy 
yuzasi - topografik yuza derb,unda joylashgan barcha ob'erktlar esa topografik elermerntlar derb 
ataladi. Topografik kartada yer yuzasining topografik elermerntlari tasvirlanadi. Ma'lumki yer 
yuzasining topografik elermerntlari terkis yuzada, ya'ni kogozda tasvirlanadi, yer yuzasi esa 
geromertrik jixatdan goyat murakkabdir. Shuning uchun joyda bajarilgan ulchash natijalari 
asosida plan yoki karta tuzish uchuy, dastlab ulchash natijalari shartli kabul kilingan oddiy 


 
14 
geromertrik yuzaga tushurilgan derb faraz kilinadi. Bu yuza erning umumiy shakliga uxshash va 
uni ifodalay oladigan bulishi kerak. Topografiyada shunday yuza kilib satxiy yuza kabul kilingan. 
Yer yuzasidagi xar-bir nuktadan satxiy yuza utkazish mumkin. 
Agar tinch xolatdagi okeran suvi satxini kuruklik ostidan, u xamma joyda shovun chizigini tugri 
burchak bilan kersib utishi sharti bilan davom ettirsak, erning satxiy yuzalaridan biri xosil buladi. 
Bu yuzaga geroid derb nom berilgan. Geroid erning asosiy satxiy yuzasi derb kabul kilingan. 
Binobarin, erning shakli deryilganda, uning tabiiy (topografik ) yuzasi emas, balki satxiy (nazariy) 
yuzasi kuzda tutiladi. Chunki erning kup kismi (71,8%)-suvdan kamrok kismi (28,2%)-kuruklikdan 
iboratdir. Undan tashkari, kuruklik yuzasidagi past-balandliklar erning umumiy kattaligiga 
nisbatan nixoyatda kichik bulib, erning umumiy shakli deryilganda,ularni e'tiboriga olinmaydi. 
Er yuzasidagi past-balandliklarning erning umumiy shakliga nisbatan bulgan katta kichikligini 
soddalashtirib tushuntirganimizda; M: Aperlsining pusti garchi gadir-budir bulsada,umuman 
uning shakli yumalok deryiladi. Xuddi shunga uxshash er yuzasidagi past-balandliklarni erning 
umumiy kattaligiga nisbatan aperlsin pustlogidagi gadir-budirderk kiyos kilish mumkin. 
Erning geroid shakli vakt utishi bilan uzgarib turadi. 
Erning geroid shakli xozirga kadar xerch kanday geromertrik shakl va matermatik formula bilan 
ifodalangan emas. Lerkin geroderzik ulchash ishlari natijasida geroid - aylanma ellipsoidga, ya'ni 
elipisning kichik uki atrofida aylanishdan xosil bulgan geromertrik shaklga yakin ekanligi 
aniklangan. 
Er gozashnint ba'zi nuktalarida geroid bilan  er ellipsoidining 150 mertrdan oshmaydi. Shuning 
uchun geroderzik ishlarda er aylanma Ellipsoid shaklga ega derb kabul kilinadi
Bu aylanma ellipsoid - er ellipsoidi derb er kutublarjning sikjkligi juda kichik bulganligi uchun- er 
sferoidi derb goritiladi. Kabul kilingan er ellipsoidiga rerferernts-ellipsoid deryiladi. 
Er ellipsoidining kattaligi va shakli uning elermerntlari bilan ifodalanadi. Yer ellipsoidining 
elermerntlari kuyidagalardan iborat: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
К 
A – yerr ellipsoidining 
       katta yarim uki,  
V – kichik yarim uki,   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
                      К
1
 
 
 


 
15 
 
 
 
 
Katta yarim ukni katta erki ekvatorial radiuse kichik yarim, ukni esa kichik yoki kutbiy radius derb 
xam yuritiladi.ERr ellipsoidining yana bmr elermernti kutublarning sikikligidir. ERr ellipsoid 
kutublarining sikikligi uniig katta (ekvatorial) radiusi bilan kichik (kutubiy) radiusi orasidagi fark 
(ayirma) ning katta radiusiga bulgan nisbatan bilan ifodalanadi, ya'ni 
A
B
A
d

=
 
ERr ellipsoid elermerntlari, ya'ni uning shakli va kattaligi gradus ulchashlar natijasvda aniklanadi. 1940 
yilda geroderzist olimlar F.N.Krasovskiy va A.A.Izotov 
raxbarligada err ellipsoidning kattaligi xisoblab chikildi. Bu 
elljpsoidniig katta 
uki Aq-6378245 m., kmchik yarim uki 
 
Vq6356863 m. sikikligi    
3
298
1

Download 1,41 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   114




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish