O’zbekiston Oliy va o’rta mahsus ta’lim vazirligi Toshkent davlat sharqshunoslik instituti

Arab alifbosi. 
 
№ 
h
arfn
ing 
n
o
m
i 
 
T
ra
nskr
ipts
i
ya
 
Harfning yozilishi 
al
o
h
id
a    
 
So
’z 
ox
ir
ida
 
So
’z 
bosh
ida
 
So
’z 
o’
rtas
id
a 
1. 
alif 
 
 
 
 
 
2. 
ba 
 
 
 
 
 
3. 
ta 
 
 
 
 
 
4. 
sa 
 
 
 
 
 
5. 
jim 
 
 
 
 
 
6. 
ha 
 
 
 
 
 
7. 
ha 
 
 
 
 
 
8. 
dol 
 
 
 
 
 
9. 
zol 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
39
 
 
 
10 
ro 
 
 
 
 
 
11 
zo 
 
 
 
 
 
12 
sin 
 
 
 
 
 
13 
shin 
 
 
 
 
 
14 
sod 
 
 
 
 
 
15 
dod 
 
 
 
 
 
16 
to 
 
 
 
 
 
17 
zo 
 
 
 
 
 
18 
ayn 
 
 
 
 
 
19 
g’ayn 
 
 
 
 
 
20 
fa 
 
 
 
 
 
21 
qof 
 
 
 
 
 
22 
kof 
 
 
 
 
 
23 
lam 
 
 
 
 
 
24 
mim 
 
 
 
 
 
25 
nun 
 
 
 
 
 
26 
vov 
 
 
 
 
 
27 
ha 
 
 
 
 
 
28 
yay 
 
 
 
 
 
 
 
SAVOLLAR 
 
1.  
Kansonantivlik nima? 
2.  
Arab yozuvida nechta undosh bor? 
3.  
Nechta harf qo’shilib yoziladi? 
4.  
Nechta harf o’zidan keyingi harf bilan birikmaydi? 
5.  
Arab yozuvida nechta harf bor va nechta tovush bor? 
6.  
Arab alifbosida unli harflar bormi? 
 
 
TAYANCh IBORALAR 
 
1.  
Konsonantivlik 
2.  
Arab alifbosi 
3.  
Yo’nalish 
4.  
Undosh 
5.  
Cho’ziq unli 
6.  
Sistema 
7.  
Transkriptsiya 
8.  
Tovush 

---

 
 
 
40
 
 
 
9.  
Qo’shilish 
10. 
Nuqta 
11. 
Shakl 
 
 
ADABIYOTLAR 
 
1.  
Arab  tili  grammatikasi  Ibrohimov  N.  Yusupov  M.  Toshkent  1997y.  384-386 
betlar. 
2.  
Arab tili Talabov E. Toshkent 1992 y. 190-192 betlar. 
3.  
Uchebnik arabskiy yaz’ka Holidov B.Z. Toshkent 1977 y. 384-352 betlar. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
 
41
 
 
 
3.2. UNLILARNING YOZUVDA IFODALANIShI 
 
REJA 
1.  
Unli tovushlarning yozuvdagi ifodasi-harakatlar. 
2.  
Unlilarning fonetik tavsifi 
3.  
Lablangan va lablanmagan unlilar 
 
 
Arab  alifbosi  yordamida  barcha  undosh  tovushlarni  va  cho’ziq  unlilarnigina 
ifodalash mumkin. qisqa unlilar harf sifatida yozuvda o’z aksini topmagan. 
  
 
Og’ishda  juda  aniqliq  talab  qiluvchi  manbalar-nazm  obidalari,  darsliklar  va 
qomuslardan  foydalanishni osonlashtirish maqsadida qisqa unlilarni ifodalash uchun 
qo’shimcha belgilar -harakatlar qo’yiladi. 
 
 
O’arakat - ma’lum o’rindagi undoshdan so’ng qanday unli talaffuz aytilishiga 
ishora qiluvchi belgidir. o’arakatlar harf ustiga yoki tagiga qo’yiladi. 
  
 
Qisqa unli «a» fatha --
  َ-- harakati bilan ifodalanadi. Fatha qaysi harfdan so’ng 
talaffuz etilsa, o’shaning ustiga qo’yiladi: 
Masalan: 
 
 
 
  ب -ba,   
  ت -ta,   
 
  ت ب رث -sabata  
 
Qisqa unli «u» damma 
__ُ_ 
 harakati bilan ifodalanadi. Damma harf ustiga 
qo’yiladi: 
 
 
 
 ُب - bu, 
 
 ُت - tu,  
 ُث - su, 
 
Qisqa unli «i» kasra  
__ِ_  harakati  bilan  ifodalanadi.  Kasra  harf  ostiga 
qo’yiladi: 
 
 ِب -bi,  
 ِت -ti,   
 ِث -si, 
Unli  tovush  talaffuzining  asosi  musiqaviy  tondir.  Unlilar  akustik  nuqtai 
nazardan  ovozning  ustunligi  bilan  ajratilsa,  fizologik  tomondan  og’izning  ochilish 
darajasi bilan belgilanadi. Unlilar talaffuzida asosiy vazifani tovush paychalari, til va 
lablar bajaradi. 
 
Arab  unlilari  talaffuz  paytida  tilning  og’iz  bo’shlig’idagi  ufqiy  harakatiga  va 
og’izning  ochilishi  darajasiga  qarab  qator  bilan,  tilning  tik  harakatiga  qarab  esa 
ko’tarilish bilan farq qiladi. 
 
Qator -old, o’rta va orqa bo’lishi mumkin, ko’tarilishiga ko’ra esa unli yuqori , 

---

 
 
 
42
 
 
 
o’rta  va  quyi  darajada  belgilanadi.  Labning  talaffuz  lahzasida  tutgan  o’rniga  qarab 
unlilar  lablangan  yoki  lablanmagan  bo’ladi.  Lablangan  unlilar  talaffuzida  lablar 
oldinga cho’chchayib cho’ziladi. Lablanmagan unlilar talaffuzida esa lab faqat ayrim 
sust harakatlarnigina bajaradi.  
 
SAVOLLAR 
 
1.  
Arab alifbosida unli harflar bormi? 
2.  
Unli tovushlar qanday ifodalanadi? 
3.  
O’arakatlar nima? 
4.  
Nechta unli tovush bor? 
5.  
Nechtasi qisqa va nechtasi uzun? 
 
TAYANCh IBORALAR 
 
1.  
Unli  
2.  
Harakat 
3.  
Fonetik tavsif 
4.  
Harf usti 
5.  
Harf osti 
6.  
Fatha 
 
ADABIYOTLAR 
1.  
Arab  tili  grammatikasi  Ibrohimov  N.  Yusupov  M.  Toshkent  1997y.  384-386 
betlar. 
2.  
Arab tili Talabov E. Toshkent 1992 y. 190-192 betlar. 
3.  
Uchebnik arabskiy yaz’ka Holidov B.Z. Toshkent 1977 y. 384-352 betlar.