Ғ. м. қосимов менежмент ўзбекистоп Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги упиверситетлар ва олий техника

19.4. Назоратнинг хулқий йўналишлари
Инсон, бошқаришнинг барча поғоналарининг, шу 
каби назоратнинг ажралмас қисмидир. Шунинг учун 
менежер назоратда бажариладиган иш тартиби иш- 
ланмасида инсон хулқини эътиборга олиши лозим. 
Ходимлар хулқига таъсир кўрсатиш ва ташкилот мақ- 
садларига эришишда уларнинг кучини йўналтириш- 
га мажбур қилиш учун менежерлар кўп вақт назорат 
жараёнини атайлаб кўрсатишга ҳаракат қиладилар. 
Менежерлар мумкин бўлган салбий оқибатларни 
унутмасликлари лозим: назоратга йўналган хулқ; 
яроқсиз маълумотни олиш. Шу билан бирга самара­
ли назорат ўтказиш бўйича хулқ ҳақидаги фанлар тав- 
сиялари:
— мақсадга мувофиқ стандартларни белгилаш (ха­
ражатлар ўртасида);
— икки томонлама муомала ўрнатиш;
— ҳаддан зиёд назоратдан четда бўлиш;
— қатъий, аммо мумкин стандартлар ўрнатиш;
— стандартга эришилганлик учун рағбатлантириш 
кабилар.
Албатта, назорат киши хулқига кучли ва айнан 
таъсир кўрсатади, бу ажаблантирмаслиги керак. Ме­
нежерлар аксарият назорат жараёни ходимлар хул- 
қига таъсир кўрсатиш ва уларнинг кучини ташкилот 
мақсадларига эришиши учун атайлаб ҳам йўналти- 
радилар. Масалан, маҳсулот сифатининг доимий тек- 
ширилиши ҳеч кимга сир эмас.
Назорат қилишдан асосий мақсад хатоларга ёки 
ёлғонга йўл қўймаслик. Менежерлар назорат мавжуд
262
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ва самарали таъсир этишига ишонадилар, онгли ра- 
вишда хатога йўл қўймасликка ҳаракат қиладилар ва 
ш.ў. Ўз навбатида, назорат муайян натижаларни бел- 
гиланганлари билан максимал яқинлашишга имко- 
ниятни оширади.
Кўпгина менежерлар ходимлар хулқига ижобий 
таъсир этиш учун назорат жараёнидан фойдалани- 
лилишини яхши биладилар, афсуски, баъзан у ки­
шилар хулқида кутилмаган бузилишларга олиб кели- 
шини унутиб қўядилар. Бундай ёқимсиз ҳодисалар на­
зорат тизимида қўшимча ҳаракатлар натижаси бўлиб 
кўринади. Ходимлар хулқидаги салбий оқибатларни 
бартараф этишгина назоратнинг самарали бўлиши- 
ни таъминлайди. Масалан, оммавий назорат вақт 
талаб қилади. Раҳбарнинг эса бунга вақти етмайди. 
Бажарувчилар ҳамма нарсага жавоб берувчи раҳбар 
борлиги учун ўз масъулиятларидан озод бўлади, 
натижада оммавий назорат киш иларни мустақил 
эмас, бепарво қилиб қўяди.
Маҳфий назорат эса ҳеч қачон илгари кўрсатилма- 
ган нарса ҳақида бўлиб, унинг яхшилиги, унинг на- 
тижаларини ҳеч ким билмайди. У — тузоқ. Назоратчи- 
лар алдов, фирибгарлик, ҳужжатларни ўзгартириш, 
суиистеъмол бор жойларда ҳаракат қиладилар.
Агар ҳар бир ижрочи ўзи ишлаб чиқариш х,арака- 
тининг касбий даражаси учун жавоб берса, ҳар бир 
раҳбар эса бир қанча кишилар учун жавоб бергапи 
маъқул. Ўз вақтида ва мақсадга мувофиқ назорат 
қилишгина самара бериши аниқ.