Ғ. м. қосимов менежмент ўзбекистоп Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги упиверситетлар ва олий техника

Кутиш назарияси мўлжал ва ниятларга асослан­
ган бўлиб, бунда киши ўзининг ишонч эҳтимоли 
юқори бўлса, ўз имконининг маълум мақсадларига 
эришишда куч сарфлайди ва бунинг ҳисобига ўзи- 
нинг эҳтиёжлари қондирилиши мумкин.
Кутиш назарияси бўйича мойиллик жараёни учта 
ўзаро таъсир этувчи блоклар: куч сарфлаш, бажариш, 
натижадан иборат. Кутиш назарияси бу учта блок- 
нинг ўзаро таъсирини ўрганади ва ифодалайди. Бун­
да куч сарфлаш оқибат ва ҳатто мойиллик натижаси
252
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

деб қаралади. Бажарилиш эса куч сарфлашнинг ўзаро 
таъсирининг оқибати, шахеий имкониятлар ва му- 
ҳитларнинг ҳолати, натижа эса маълум тоифанинг 
натижаларини олиш учун бажаришга ва хоҳишнинг 
даражасига боғлиқ вазифа деб қаралади. Бу назария- 
нинг оддий андозаси М = ЗТ • РВ 
В, яъни ЗТ — 
меҳнат сарфи натижалари; РВ — рағбатлантириш 
натижалари, В — валентлик (рағбатлантиришдан 
қониқиш).
Кутиш назарияси бўйича, киши ўзини шундай 
тутадики, агарда у маълум куч сарфласа, келажакда 
худди унинг кутганидек бўлади деб ҳисоблайди.
Агар иш жойи қоронғи, кўримсиз, ифлос бўлса 
бу меҳнатга интилишни пасайтиради. Аксинча \олат 
эса мойилликни оширади. Герцберг бу омилларни 
«гигиеник» омилларга оид деб ҳисоблайди. Ш унинг- 
дек, пул масаласи ҳам муҳимдир. Аммо пулга киши 
қадр-қимматининг ўлчови сифатида қараш жуда ҳам 
хавфлидир.
Агар пулга интилиш кишини бутунлай.эгаллаб олса, 
уни кўпайтиришга мойиллик туғилиб, унинг бошқа- 
ларга нисбатан буюклигини исботлашга олиб келади, 
натижада жамоадан ва кишилардан ажраб колади.
Кимдир ўзи ҳақида юқоридаги фикрда бўлиши, 
билимдонлигини намойиш этиши мумкин. Аммо хо- 
ҳиш ва ҳақикат доимо мос тушавермайди.
Адолат, тенглик назарияси доирасида кишилар 
бирор ҳолга тушеа ўзларини рағбатлантиришга му- 
носабатини ўзи ба\олайди, шу билан бирга сарф 
этилган кучини ва уни солиштиришда ўхшаш ишлар 
учун бошқа ходим олганига қараб уларнинг ўзлари 
шундай қисоблайди.
Кенг маъқулланган JI. Портер ва Э. Лоулер андоза­
си шундай яратилганки, бунда мойиллик эҳтиёжи- 
нинг функцияси рағбатлантиришнинг адолатли иш- 
ланмасини кутиш ва идрок этишидир.
Максадларни қўйиш назарияси, киши хулқи шу 
мақсадлар билан белгиланганлиги сабабли, у ўз ол- 
дига айнан шу мақсадларга эришишни қўяди ва маъ-
253
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

лум ҳаракатларни амалга оширади. Бунда мақсадлар- 
ни қўйишдан мўлжал — бу онгли жараён, иқрор 
бўлган мақсадлар ва ниятлар (ахд) — бу ўша киши 
хулқини топиш асосида ётади.
Максадларни қўйиш жараёни умумий кўринишда 
қуйидаги асосий андозага эга (37-чизма).
37-чизма. М ақсадлар қуйиш орқали эриш иладигап мойиллик 
ж араёнининг андозаси
Мақсадларнинг тавсифи ва бажарилишининг тав­
сифлари орасида маълум ва етарли