O ’zbekiston respublikasi oliy va o ’rta maxsus ta’lim vazirligi

G

’o’zaning  kelib  chiqishi.  G’o’zaning  yer  yuzidagi  barcha  tur  va 

xillari 

“Gossipium”  avlodiga  mansub.  G’o’za  tropic,  ya’ni  yilning  eng 

sovuq  oylarida  ham  havo  harorati  Q18  darajadan  past  bo

’lmaydigan 

mintaqadan kelib chiqqan. 

 

G

’o’za  issiqsevar  o’simliklar  gruppasiga  kiradi.  Agar  bir  yillik 

g

’o’zani  kuzda  sovuq  urmasa,  u  bir  necha  yil  yashashi  mumkin. 

Ma

’lumki,  u  o’z  vatanida  ko’p  yillik  daraxtsimon  o’simlik.  Lekin 

yovvoyi  g

’o’zalarning  hosili  kam  va  tola  sifatida  past  bo’ladi.  Yangi 

g

’o’za  navi  yetishtiruvchi  seleksionerlar  yovvoyi  g’o’zaning  ba’zi 

qimmatli xususiyatlaridan foydalanadilar. 

---

 

Ko

’p yillik yovvoyi g’o’zalarning bo’yi 5-7 m, ba’zan 10-20 m ham 

bo

’ladi. Bir yillik madaniy butasimon navlarniki esa 30-40 sm dan  2 m 

gacha bo

’ladi. 

 

Olimlarning  tekshirishicha,  g

’o’za avlodi bundan taxminan 70-100 

million  yildan  avval,  ya

’ni  bo’r  davrining  ikkinchi  yarmida,  ba’zi 

tekshirishlarga  qaraganda,  hatto  bur  davridan  ilgari  vujudga  kelgan. 

Ma

’lumki,  yer  yuzi  ilgari  yaxlit  bitta  materikdan  iborat  bo’lib, 

keyinchalik  geologic  o

’zgarishlar  natijasida  kontinentlarga  bo’lingan. 

Bularning  har  birini  iqlim  sharoitlari  bir-biridan  tafovut  qilgan.  G

’o’za 

o

’simligi  ham  mana  shu  iqlim  sharoitlar  ta’sirida  o’zgargan.  Shunday 

qilib,  g

’o’zaning  bir-biridan  3  ta  katta  geografik  gruppalar-Avstraliya, 

Osiyo,  Afrika  va  Amerika  da  paydo  bo

’lgan.  Ilmiy    ma’lumotlarga  

qaraganda, yer yuzida g

’o’zaning 37 turi bo’lib, shundan 4 tasi madaniy 

hisoblanadi.  Ekin  maydonning  kattaligi  jihatidan  birinchi  o

’rinda    G. 

girzutum  (Gossipium  hirsutum)  turadi.  Uning  tabiiy  holda  tarqalgan 

yeri  Markaziy  Amerikadagi  Meksika  davlati  bo

’lgani  uchun  Meksika 

g

’o’zasi deb ataladi. Bizda bu turning tabiatiga birmuncha o’zgartirishlar 

kiritilgan  va  u  o

’rta  tolali  g’o’za  deyiladi.  Bu  turning  hosildorligi 

boshqalarnikidan  ustun  turadi,  ammo  tola  sifati  jihatidan  birmuncha 

pastroq. Shunga qaramay g

’o’za 5 ta qit’ada ham yetishtirib kelinmoqda. 

Ekin  maydoning  kattaligi  jihatidan  ikkinchi  o

’rinda  G.  arboretum 

(Gossipium  arboreum)  turadi.  Uning  asl  vatani    Xindi    Xitoy  g

’o’zasi  

deb aytiladi.  

 

Ekin    maydonining    kattaligi    jihatidan    uchinchi  G.barbasdande 

turadi.  Tabiy  holda    Janubiy  Amerika  qit

’asining    Peru  davlatida 

yetishtirilganligi uchun Peru g

’o’zasi deyiladi. 

 

Nihoyat 4 chi o

’rinda G.Gerbaseum (Gossipium herbaceum) turadi. 

Bu  tur  tabiiy  holda  Osiyo  Janubi  va  janubiy-sharqiy  va  Afrika  da 

tarqalganligi  uchun  Afrika  Osiyo g

’o’zasi yoki bizda jaydari g’o’za deb 

yuritiladi.  Bu  turning  navlari,  asosan,  Osiyo  qit

’asidagi  ba’zi 

mamlakatlarida yetishtirib kelinmoqda. 

 

Paxtachilikda  almashib  ekish  alohida  ahamiyat  kasb  etadi. 

O

’zbekistonda  paxta  ishlab  chiqarish  majmuasi  agrosanoat 

---

iregrasiyasining  muhim  tarkibiy    qismi  bo

’lib respublika iqtisodiyotida 

asosiy  o

’rin  egallaydi.  Qisqa  tarixiy  davr  ichida  respublikada  paxta 

yetishtirish va u bilan bog

’liq bo’lgan xalq xo’jaligini boshqa tarmoqlari 

rivojlandi. 

 

Paxtachilik  texnalogik  intizomning  buzilishi  hamda  agronomik 

tadbirlarning  o

’z  vaqtida  va  sifatli  bajarmaslik  salbiy  ekalogik 

oqibatlarga  olib  kelmoqda.  Tuproqqa  ishlov  berishni  sifatsiz  o

’tkazish 

haddan  tashqari  mineral  o

’g’itlar  solish  zararkunandalarga  qarshi 

zaharli moddalarni ko

’plab qo’llash zarur.   

 

---

Document Outline

• MA’RUZALAR    MATNI
  • Tuzuvchi:             o’qit. X. Jumayev
• TORF SANOATI
• URAN SANOATI