O ’zbekiston respublikasi oliy va o ’rta maxsus ta’lim vazirligi

Kuzgi ekinlar. Kuzgi ekinlar odatda kuzda ekiladi va hosili kelgusi 

yili yig

’ishtirib olinadi. Kuzda ekiladigan ekinlar bir yillik bo’lib yaxshi 

hosil  beradi.  Kuzda  ekinlarning  bahorgi  ekinlardan  asosiy  farqi 

yarovatsiyasida.  Kuzgi  don  ekish  o

’simliklarning  nisbatan  past 

temperaturada  uzoq  vaqt  yarovatsiya  holatini  kechirish  uchun  ekiladi. 

Kuzgi  don  urug

’ini  bahorda  ekish    yaxshi  samara  bermaydi,  chunki 

urug

’  uzoq  yarovatsiya  bosqichini  boshidan  kechirolmay  qoladi,  juda 

katta  ildiz  sistemasini  hosil    qiladi  va  tuproq  tagi  vegetatsiya  jarayoni 

---

kechiriladi,  barg  hosil  bo

’ladi, hosil kurtagi kam biroq urug’ beradigan 

qismi yaratilmaydi ekin hosil bermaydi. Kuzgi ekinlar ekilgandan keyin 

ancha  sovuq  temperaturada  uzoq  vaqt  (30-70  kun)  yarovatsiya  davrini 

kechiradi.  Qishki  harorat  ko

’tarilib  ketgan  taqdirda  yarovatsiya 

sekinlashadi  va  o

’simlikning  unib  chiqishi  100  kunga  cho’ziladi,  shuni 

ham  aytish  mumkin  kerakki,  shimoliy  rayonlarning  ko

’plarida 

tuproqning  muzlashi  kuzgi  don  urug

’iga  salbiy  ta’sir  qiladi  va  u  unib 

chiqmaydi. 

 

Kuzgi ekinlarning o

’ziga xos agrotexnik ahamiyati ham bor. Kuzgi 

ekinlar erta bahorda ko

’pgina begona o’tlardan ham oldin unib chiqadi 

va bahorgi ekinlarga nizbatan kami bilan 10-15 kun erta pishadi. Kuzgi 

o

’simlikda  begona  o’tlar  kam  bo’ladi  va  u  bahorgi  ekindan  oldin 

yig

’ishtirib olinadi natijada urim-yig’im paytida (kuzgi va bahorgi donni 

birga urish) qiiynchiligi bo

’lmaydi, ekinzor urnidan ikkinchi hosil uchun 

foydalanish imkoniyati tug

’iladi. 

 

Kuzgi  ekiladigan  ekinlar  ichida  kuzgi  bug

’doy,  kuzgi  javdar  va 

kuzgi arpaning ulushi katta. 

   

Dala 

ekinlari 

ichida 

bug

’doyning  ahamiyati  alohidadir. 

Bug

’doyning  qimmatli  oziq-ovqat  mahsulotlari  tayyorlanadigan  ekin. 

Bug

’doy  yetishtirishda  bu  boisdan  ham  dunyo  dehqonchiligida  katta 

urin  berilgan.  Dunyoda  kuzgi  va  bahorgi  bug

’doyning  maydoni  230 

million gektarni tashkil qiladi.  

 

Bug

’doy  tarkibida  inson  organizmi  uchun  zarur  bo’lgan  ko’pgina 

foydali  moddalar  mavjud  bo

’lib,  uning  donidan  un  va  non,  makaron, 

turli xil konditer mahsulotlari tayyorlanadi. Bug

’doy tarkibida oqsil ko’p 

bo

’lishiga iqlim sharoitiga, tuproqning strukturasi va mineral o’g’it katta 

ta

’sir ko’rsatadi. Bug’doy donning chiqindisi va bug’doy somoni chorva 

mollari uchun yaxshi ozuqa hisoblanadi. Shuningdek uning somonidan 

qog

’oz, shlyapa va korzinkalar tayyorlanadi. 

 

Dunyoda  bug

’doyni  22  turi  mavjud  shundan  O’zbekistonda  ko’p 

tarqalgan turi yumshoq bug

’doy va qattiq bug’doydir. Har ikki bug’doy 

turining    mamlakatimiz  dehqonchiligida  qator  serhosil  navlari  

yaratilgan va keng rayonlashtirilgan. 

---