O ’zbekiston respublikasi oliy va o ’rta maxsus ta’lim vazirligi

 

DON YETISHTIRISH VA KUZGI EKINLAR 

 

Donchilik  qishloq  xo

’jalik  ishlab  chiqarishning  eng  muhim 

sohalaridan  biridir.  Dala  ekinlari  ulushida  donchilik  ulushi  juda  katta. 

Jahon  mamlakatlarida  donli  ekinlardan  ko

’p  tarqalgani  bug’doy,  sholi, 

makkajo

’xori,  arpa,  Jo’xori,  tariq,  suli,  javdardir.  Dili  ekinlarning  halq 

xo

’jaligida  ahamiyati  juda  katta.  U  oziq-ovqat  sanoatida  va  chorva 

mollari  uchun  ozuqa  tayyorlashda  hal  qiluvchi  rol  o

’ynaydi.  Donli 

ekinlardan  bug

’doy  bilan  sholini  aholi  ko’p  iste’mol  qiladi.  Donli 

simliklar  o

’zida  inson  organizmi  uchun  zarur  bo’lgan  oqsilmoddasiva 

uglevodni ko

’p saqlaydi. Masalan, agar bug’doy o’simligining kimyoviy 

tarkibi 100 desak, shundan 13,6% ni suv, 16,8% ni oqsil moddasi, 63,8% 

niuglevod,  2  %ni  yog

’  va  boshqalar  tashkil  qiladi.  Shuningdek  donli 

o

’simliklarning  tarkibida    fermentlar  va  komileks  B  vitaminlari  (B

1

,  B

2

, 

B

6

), PP va provitamin A bor. 

 

Don  va  don  mahsulotlari  non  tayyorlashda,  makaron  ishlab 

chiqarishda,  konditerlik  mollari  tayyorlashda,  ozuqa  konsentratlari, 

konserva  tayyorlashda,  shuningdek,  pivo,  spirt,  kraxmal  tayyorlashda, 

to

’qimachilik  va  sanoatning  boshqa  sohalarida  keng  qo’llaniladi. 

Donning  davlat  oziq-ovqat  zahirasi  eksport  predmeti  sifatida  ham 

ahamiyati  katta.  G

’alla  o’simliklarning  turlari  dunyoning  turli  xil 

mamlakatlarida  yaratilgan.  Bug

’doyning    ko’pgina  navlari  dastlab 

Zakavkaz

’da yaratilgan va rayonlashtirilgan. Yumshoq bug’doy dastlab 

Eronda,  Zakavkazeda,  O

’rta  Osiyoda  tarqalgan.  Javdarning  vatani 

Kavkaz  va  O

’rta  Osiyo,  makkajo’xoriniki  Amerika,  sholiniki  Italiya, 

Jo

’xoriniki  Afrikadir.  Mamlakatimizda  agritexnika  ta’limining  ilg’or 

usullarini  qo

’llash  bilan  g’alla  o’simliklaridan  yuqori  hosil  olinmoqda. 

---

Yerni  vaqtida  haydash,  o

’simlik  navlari  muayyan  sharoitga  maqbul 

rayonlashtirish,  o

’simlikka  o’g’it,  suv  ishlov  berishning  optimal 

variantlaridan foydalanish samara bermoqda.