O ’zbekiston respublikasi oliy va o ’rta maxsus ta’lim vazirligi

 

KO

’MIR SANOATI 

 

Komir  sanoati  kumirni  qazib  olish  (ayrim  hollarda  boyitish,  briket 

qilish) va iste

‘molchiga yetkazib berish-dan iborat. Asrimizning boshlaridan 

boshlab  kumir  in-

soniyatning  yok.il№ga  bulgan  ex.tiyojini  70  foizini  krn-

dira  boshladi  (xozir  20

—25  foiz).Ko’mir  hozirgi  paytda  jaxrnda  60 

mamlakatda  qazib  olinadi,  ammo  faq.at  10  davlat  (XXR,  AQSh,  Rossiya, 

Germaniya,  JAR,  Xindiston,  Avstraliya,  Chexiya,  Buyuk  Britaniya,  Polsha) 

yiliga 100 mln tonnadan ortik. kumir qazib oladi. Jahondagi eng yirik ko

’mir 

havzalari bo

’lib Appalachi (AQSH), Donetsk (Ukraina), Kuznetsk (Rossiya), 

Yukrri  Sileziya  (Polsha),  Rur  (Germaniya),  Fushun  (XXR)  h.isoblanadi. 

Ko

’mirning 90 foizi kazib olinadigan davlatda ishlatiladi, faqat 10 foizigina 

eksport  kilinadi.  Ko

’mir  eksport  k.iladigan  davlatlar  AQSH  va  JAR 

hisoblanadi. 

Qazib  olinadigan  kumir  sifati  jixatidan  xilma-xil  bulib,  u  ayrim 

rayonlarning  geologik  tuzilishi  va  ko

’mir hosil bulish jarayonlarining turli 

boskichlari  bilan  boglik..  Toshkumir  bilan  kungir  kumir  bir-biridan  farq 

qiladi.  Qo

’ngir  ko’mirning  toshk^mirga  aylanishi  uglerod  mikdorining 

kupayishiga  boglik..  Toshkumir  kokslanadi-gan  va  kokslanmaydigan 

buladi. Donetsk, Kuznetsk, Appalachi, Rur, Fushun, Qaraganda va Pechora 

havzalari koks-lanuvchi kumirga boy. Qo

’ngir ko’mirda ham va kul miqdori 

ko

’p bo’ladi, bu esa uning issiklik berish xususiyatini kamaytirib yuboradi. 

---

Shuning  uchun  ulardan  energetik  yokilgi  xamda  kimyo  sanoatida  xom 

ashyo  sifatida  foydalaniladi.  Yirik    ko

’mir  havzalari  Rossiya  (Moskva 

ostonasi,  Chelyabinsk),  Germaniya  va  Xitoyda  joylashgan.Ko

’mir  ochiq, 

yopiq.  (shaxta),  gidravlik  va  yer  tagida  gaz-ga  aylantirish  usullarida  qazib 

olinadi. 

Ko

’mir  qazib  olishning  eng  ilg’or  va  afzal  usuli  uni  ochiq  usulda, 

karerlardan  kazib  olishdir.  Bunday  usulda  ishlovchi  bir  ishchi  yer  tagida 

ishlovchi  ishchiga  Karaganda  6  barobar  kup  mikdorda  ko

’mir  qazib 

chikaradi. Karer kancha katta bulsa, xarajat shuncha kam buladi. 

Ko

’mir  juda  xam  chukurda  joylashgan  va  tabiiy-geogra-fik  sharoit 

murakkab bulsa, yopik (shaxta) usulda kazib olinadi. Dastlab ko

’mir asosan 

shu usulda qazib olingan.  Xozirgi paytda kumirni tejamli gidravlik usulda 

qazib olish keng qo

’llanilmokda. Ko’p hollarda ko’mir yer tagida to’g’tridan-

tug

’ri  gazga  aylantirish  yuli  bilan  ham  qazib  olinadi.  Bunda  hosil  bo’lgan 

gaz bevosita iste

‘mol-chilarga kuvurlar orkali uzatiladi.