Bo‘lib, «Maxsus pedagogika» fani namunaviy dasturi asosida yaratilgan

Nutqiy muloqotni jadallashtirish tamoyili. Tilni o‘rganish, nutqiy aloqa karlar 
uchun  korreksiya  va  kompensatsiyaning  muhim  vositasi  sifatida  ahamiyatga  ega. 
Nutqiy  muloqotni  jadallashtirish  tamoyili  tilning  kommunikativ  funksiyasini 
amalga  oshirish,  karlarda  nutq  asosida  aloqa  qilish  ehtiyojini  shakllantirish,  o‘quv-
tarbiyaviy  jarayonning  barcha  bo‘g‘inlarida  o‘quvchilarning  keng  nutqiy 
amaliyotini ta’minlash zarurligini ko‘rsatadi. 
Nutqiy  aloqani  jadallashtirish  tamoyili  nutqni  daktil,  og‘zaki  va  yozma 
shakllarda shakllantirishni nazarda tutadi. Daktil nutqi muloqatning ning  boshlang‘ich 
shakl sifatida kar bolaga so‘zlarni og‘zaki va yozma shakllari o‘zlashtirilmagan vaqtda 
taqlid orqali daktil belgilar  yordamida ifoda etishni  ta’minlaydi.  Daktil  nutq  og‘zaki 
va yozma nutqning shakllarini o‘zlashtirib olishni tezlashtirish vositasidir. 
Yozma nutqni o‘zlashtirish bolaning nutqiy mulovatni jadallashtirish maqsadiga 
xizmat  qiladi.  Bunda  nutqiy  kommunikatsiyaning  hisobot,  ariza,  xat  va  hokazo 
shakllariga alohida ahamiyat beriladi
42
. 
Og‘zaki  nutq  daktil  bilan  bir  vaqtda  shakllanadi.  Asosiy  tovushlarni  o‘rganib 
olib,  (fonemalarning  qisqartirilgan  tizimi)  bolalar  atrofdagilar  bilan  aloqa  qilish 
uchun  daktil  shaklda  o‘zlashtirib  olgan  zarur  nutqiy  materiallardan  foydalana 
oladilar. 
Tilning alohida nutq vositasi sifatida o‘rganib olish og‘zaki nutqni to‘g‘ri idrok 
etish,  tushunarli  talaffuzsiz  iloji  yo‘q.  Ularning  sifatini  oshirish  uchun  bolada 
rivojlanayotgan  eshitishiga  tayanish  lozim.  Nutqiy  muloqatni  eshitishni  rivojlantirish 
bo‘yicha  ishlar  barcha  o‘quv  va  sinfdan  tashqari  mashg‘ulotlarda  zarur  komponent-
nutqiy aloqani jadallashtirishning muhim sharti hisoblanadi. 
Nutqiy  muloqatni  jadallashtirish  tamoyilini  amalga  oshirish  kar  o‘quvchilarda 
nutq ko‘nikmalarining kompleksini shakllantirishda namoyon bo‘ladi. Ularga barcha 
                                                           
42
 
Embracing Diversity: Toolkit for Creating Inclusive, Learning-Friendly Environments Specialized 
Booklet 3 Teaching Children with Disabilities in Inclusive Settings Published in 2015 by the United 
Nations Educational, Scientific and Cultural Organization 7, place de Fontenoy, 75352 Paris 07 SP, 
France
 

---

80 
 
fanlar  bo‘yicha  darslarda  rivojlantiradigan  savollarga  javob  berish,  savol  tuzish,  o‘z 
munosabatini,  faoliyatini,  topshiriqni  bajarganligini  ifodalovchi    nutqiy  ko‘nikmalar 
kiradi.Nutqiy  aloqani  jadallashtirish  tamoyiliga  sinfdan  tashqari  vaqtda  pedagogik 
jihatdan  tashkil  etilgan  turli  kommunikativ  sharoitda  amalga  oshiriladigan  nutqni 
rivojlantirish ishlari ham kiradi.Ushbu tamoyilni amalga oshirishning yana bir yo‘li 
maktabda  yagona  nutq  tartibini  tashkil  etish.  Pedagogik  jarayon  tomonidan 
o‘quvchilar  nutqiga  qo‘yiladigan  talabning  yagonaligi  o‘quvchilarning  aloqa  qilish 
sharoitini  yaratib  berishdan,  moyilligini  mohiyatli  ravishda  amalga  oshirish 
o‘quvchilarning darsdagi turli ish shakllaridan: jamoali, guruhli, yakka holdagilardan 
iborat.