Umurtqalilar zoologiyasi

Til-  halqum  nervi 
(to'qqizinchi juft)  akulaning  birinchi 
jabra  yorig'iga borib,  ikkita  tarmog'i  bilan uning  oldingi va 
keyingi qismlarini innervatsiyalaydi. Bu nerv funksiyasi jihati­
dan aralash boiib,  sezuvchi va harakatlantiruvchi nervdir.
Adashgan  nerv 
(o'ninchi juft)  aralash  nerv  boiib,  uzun­
choq miyaning yonboshidan, keyinchalik bir-biri bilan qo'shilib 
yo'g'on  nerv  tomirini  hosil  qiladigan  bir  qancha  tarmoqlar 
holida  chiqadi.  Adashgan  nerv  bosh  miyaning  boshqa  nerv- 
laridan  gavdaning  ko'pchilik  qismini  innervatsiyalashi  bilan 
farq qiladi. Asosiy tarmoqlaridan to'rttasi to'rt jabra yorig'ini
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

(ikkinchidan beshinchigacha), beshinchi — ichki organlar yon­
bosh tarmog'i  esa  tana va dum boiimlarining teri sezish or- 
ganlarini  innervatsiyalaydi.
Orqa  miya  nervlarining  orqa  va  qorin  butoqlari  har  ikki 
tomondan juft-juft  boiib  birlashib,  umumiy  aralash  nervni 
hosil  qiladi.  Har  bir juft  nerv  o'ziga  tegishli  segmentlarni 
innervatsiyalaydi.  Akulalarda juft  suzgich  qanotlar  rivojlan- 
ganligi  munosabati bilan yelka va bel-dumg'aza  nerv chigali 
hosil  boiadi.  Bu  nerv  chigallari  bir  qancha  nervlarning 
qo'shilishidan hosil bo'lgan va tegishli juft suzgich qanotlarga 
boradigan umumiy stvol (tana)dan iborat.
Umurtqali hayvonlarning ko'z soqqasini 6 ta muskul (1,2,
3,  4,  5,  6)  harakatlantiradi,  ular  bir  uchi  bilan  ko'z  kosa­
sining devoriga, ikkinchi uchi bilan esa ko'z soqqasining ma’lum 
joyiga birikadi.  Ularning to'rttasi  (3,  4,  5,  6) 
yuqorigi,  past­
ki,  ichki  va  tashqi  to'g'ri  muskullar, 
2  tasi  esa  (1,  2) 
yuqorigi  va  pastki  qiya  muskullar 
deb  ataladi.  Bu  musk- 
ullarni  III,  IV va VI juft nervlar innervatsiyalaydi.
Ayirish  organi. 
Barcha  tuban umurtqalilarnikiga o'xshash 
akulalarda  ham  birlamchi  buyrak  - 
mezonefros 
boiadi.  U 
ikkita uzunchoq tanacha shaklida bo'lib, umurtqa pog'onasining 
ikki yonida tana bo'shlig'ining deyarli ko'krak suzgichlari atrofi- 
dan  to  kloakasigacha  cho'ziladi.  Har buyrakdan bittadan in­
gichka siydik yo'li chiqadi.  Siydik yo'llari urg'ochilarida siy­
dik  so'rg'ichining  va  erkaklarida  siydik-jinsiy  so'rg'ichining 
tepasidan o'tib kloakaga ochiladi (18-19-rasmlar).
Jinsiy  sistemasi. 
Erkak  akulaning  urug'donlari  (18-rasm) 
bir juft.  Ular uzunchoq tana shaklida boiib, qizilo'ngachning 
yon qismi, jigaming tagida  joylashgan.  Urug'donlardan oq 
ipga o'xshash ingichka urug' chiqarish yo'llari boshlanadi (aniq 
ko'rish uchun urug'donni pinset bilan ko'tarish lozim).  Urug' 
chiqarish yo'llari buyrakning yuqorigi, odatda urug'don ortig'i 
vazifasini  bajaruvchi  uchiga  ochiladi.  Buyrakning  bu
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bo‘limidagi  kanalchalar 
(yo'llar) birlashib, qorin yu- 
zasining  ichki  qirg'oqlari 
bo'ylab  o'tadigan  urug' 
yo'llariga  aylanadi.  Urug' 
yoilarining keyingi uchlari 
kengayib,  yupqa  devorli 
urug'  pufakchalarini  hosil 
qiladi. Urug' yoilari siydik 
yo'llari bilan birgalikda  si­
ydik-tanosil  so'rg'ichiga 
ochiladi.