boshiga tog‘ora qo‘ndirgan xotin-xalajlar, bo‘z yaktaklar. Ikkinchi tomonda
g‘isht yotqizilgan katta yo‘llar. Oltin, kumush qubbali gujum darvozalar
o‘rnatilgan bolaxonali uylar. Qator yashil-zangor ustunlarda yulduz shaklidagi
besh qirrali yapasqi fonuslar. Foytunlar, otliq sarbozlar yonidan eldek uchib
41
o‘tadi. Jun chakmonlar, adras, kimxob, banoras to‘n kiygan aslzodalar.
«Odam.
Odam. . . Birovning afti-angorini ilg‘amaysan»,(159-bet) deb yozadi O.Muxtor.
Nasriddin guvohi bo‘lgan insoniy qiyofasizlik aro shaharda o‘zini yolg‘iz sezib,
biror erda qo‘nim topish, jo‘yaliroq maslahat olish uchun Mulla G‘ulomni
izlaydi. Ko‘cha bo‘ylaridagi daraxtlar ham mevali-mevasiz. Tovuslar bemalol
elpig‘ichdek patlarini yoyib yurgani holda, to‘ti, mayna, bedana kabi qushlar
qafasda. Til-zabonli va sayroqi qushlarning miskin holi ham g‘arib manzaralarga
vobasta. Bu hol daraxtlar taqdirida ham oshkor.
Personajning nuqtai nazari va nigohi o‘ziga xos vositachi hikoyanavisni
yuzaga chiqaradi. Uning bayon shakli muallif obrazini bevosita va aynan
takrorlamaydi. Berilayotgan bayonda hikoyachi obrazi adib nutqiga ham,
personajlar tasviri va muhit ifodasidagi haqqoniylikning yuzaga chiqishiga ham
o‘z uslubi va hayajonini yuqtiradi. Natijada roman tilining qudrati va
mazmunning rivoji muallifning asar personaji orqasiga yashirinishi estetik
kategoriyasi orqali ta’minlanadi. Muallif obrazi romanning g‘oyaviy–uslubiy
markazida muvofiqlashtiruvchilik vazifasini bajaradi.
SHaharda ulug‘ bir qo‘rquv hukmron. Odamlar Nasriddin surishtirayotgan
zotni ko‘rmagan, eshitmagan, tanimaganga solishadi o‘zlarini. Kechalari
hammomlar go‘lahida yotib, etti kun davomida «amaki»si G‘ulomjonni
kunduzlari qiynalib-azoblanib izlaydi. U Rahim Ikkinchining yo‘ldan o‘tganini
uzoqdan ko‘radi. Sovuqqon va badjahl soqchilar, beklar, sarbozlar xalqni
haydashgani bois uning aft-angorini ham ilg‘ay olmaydi. Saroyga kirish uchun
esa jo‘yaliroq sabab topa olmaydi. Tasodifan Nasriddin bechora ikki ulfatning
suhbati orqali yovuzlik rasmga aylangan jamiyat illatlarining boshida Rahim
Ikkinchining o‘zi turganiyu G‘ulomjonning sirli o‘limidan xabar topadi. Ikki
kimsaning tasodifiy suhbati tufayli yosh Nasriddin daf’atan ulg‘ayganini sezadi.
Mulla G‘ulomning aslida yolg‘onga yo‘l ochgan, bu bilan xalqqa xiyonat qilib,
o‘zining boshiga ham etgan muttaham va tovlamachi ekanligini tushunib etadi.
O‘tgan hayotini eslab ko‘nglida g‘ashlik sezgan Nasriddin otasi va G‘ulomjon
o‘rtasidagi suhbatdagi otasining g‘amgin qiyofasini xayolan jonlantiradi.
42
Donishmand otasini qaytadan kashf etadi. O‘shanda G‘ulomjonning afsona-
latifalaridan o‘pkalangan Xo‘ja Badriddin bilan shunday suhbat bo‘lib o‘tgandi:
«- Ashulangiz yangimi, jo‘ra? Oldin eshitmagan ekanman. . .
-
Ey, bu ming yillik ashula, -siniq jilmaydi G‘ulomjon.
–Har zamonda
Do'stlaringiz bilan baham: