www.qmii.uz/e-lib
250
бўлиши мумкин. Лекин, улар мақсулот таннархига тўғри олиб борилиши
керак. Хўжалик юри-тишнинг янги шароитида хом ашё ва
материалларнинг
таннархи, бахрлари қуйидаги усулларда аникданади ва юритилади:
- хом ашёларнинг таннархини уларнинг алохдда турлари бўйича
юритиш;
- ўртача таннарх бўйича юритиш;
- ФИФО усулида (даставвал сотиб олинган хом ашё таннархида) юритиш;
- ЛИФО усулида (охирида сотиб олинган хом ашё таннархида) юритиш.
Аудитор материал ресурслари бўйича кўлланиладиган гоқоридаги
усулларга алохдаа эътибор бериши керак. Чунки, ма-териаллар таннархининг
тўғри асосланмаганлиги туфайли тайёр мақсулотнинг фшмати асоссиз ошиб
кетиши мумкин.
Хом ашё ва материалларнинг қолдиғи бухгалтерия
баланси-нинг актив
томони, иккинчи бўлинмасида акс эттирилган бўлади. Ушбу қолдиқ моддий
ресурсларнинг х,ақиқий миқдори билан со-лиштирилади. Бунинг учун
аудиторнинг
ташаббуси
билан
хом
ашё
ва
материалларнинг
инвентаризацияси
ўтказилади.
Инвента-ризация
жараёнида
материалларнинг
сифатига
(ярокли-яроқсизлигига),
фойдаланиш
муддатларига алох,ида эътибор бе-рилиши керак.
Хом ашёларнинг х,ақиқий қолдиғи аниқлангандан сўнг улар-нинг харакати,
яъни келиб тушиши (сотиб олиниши) ва фойдаланиши текширилади. Бундай
текширув хом ашё ва материаллар харакатини ифодаловчи ҳужжатлар орқали
амалга оширилади. Аудитор хом аше ва материаллар бўйича ишонч
қоғозлари, счёт-фактуралар,
кирим накладнойлари, чикимм накладнойлари,
буюртма-накладнойлар, лимитланган варақалар ҳамда х^соб регистр-
ларидан кенг фойдаланади.
Аудитор хом ашё ва материаллар хдракатини текширганда ушбу масала
бўйича «Хисоб сиёсати» ва унга кдй даражада амал қилинаётганлигига
алохида эътибор бериши керак. Бунинг учун хом ашё ва
материалларни
ҳисобга олишнинг БҲМС дан, аудит стандартларидан кенг фойдаланилади.
Аудитор бухгалтерия хлкобида кўлланиладиган 1000 — «Материаллар»
хисоби счётлаирини қуйидаги йўналишлар бўйича текширади:
- хом ашё ва материалларнинг хисобга олиниш тартиби;
- хом ашё ва материалларнинг бухгалтерия хисобида бахрланиш
тартиби;
- материалларнинг маҳрулот таннархига тўғри олиб борилганлиги;
- хом
ашё
ва
материаллар
инвентаризациясининг
вақтида
тказилганлиги;
- материаллар ҳаракати бўйича хўжалик операцияларининг бухгалтерия
хисоби счётларида тўғри акс эттирилганлиги.
Аудит жараёнида қуйидаги операцияларнинг бухгалтерия хдкоби
счётларида тўғри акс эттирилганлигига эътибор берилади:
мол етказиб
берувчилар билан олиб борилган хисоб-китоблар (1000, 6010, 7010, 5110,
www.qmii.uz/e-lib
251
5200, 5500, 1500 1600 ва бошқа счётлар-даги ёзувлар), материаллар бўйича
мол етказиб берувчиларга билдирилган даъволар ва уларнинг ўндирилиб
олиниши (1000, 6010, 7010, 6860, 5110, 5200 ва бошк^ счётлардаги ёзувлар)
тек-шириб чикдлади. Аудитор хом ашё ва материаллар бўйича кўшилган
қиймат солиғининг тўғрилигини 1000 — «Материаллар хисоб счётлари»,
6410 — «Бюджетга тўловлар бўйича қарздорлик», 4510 — «Соликлар
бўйича бўнак тўловлар», 5110 — «Ҳисоб-китоб» счёти ва бошкд счётлар
орқали текширади. Бундай текширув товар ва банк хужжатлари, кўшилган
қиймат солиғининг хисоб-китоблари, аналитик хисоб регистрлари орқали
амалга оширилади. Хом ашё ва материалларнинг ишлаб чиқаришга сарф
қилиниши, сотилиши ва хисобдан чиқарилиши 1000 — «Материаллар
хисоби счётлари»нинг кредити билан боғлиқ бўлган бухгалтерия ёзувлари
орқали аудит қилинади. Уш-бу счётнинг кредитидаги ёзувлар 2010 -
«Асосий ишлаб чиқариш», 2310 — «Ёрдамчи ишлаб чиқариш», 2510 -
«Умумий ишлаб чиқариш», 2800 — «Тайёр махсулот хисоби счётлари»,
9720 - «Фавқулоддаги зарарлар», 4630 — «Моддий зарарларни крплаш
бўйича ходимларнинг кдрзлари», 6310 - «Харидорлар ва буюртмачилардан
олинган бўнаклар», , 4010 — «Харидорлар ва буюртмачилардан олинадиган
счётлар», 5110 — «Хисоб китоб» счёти, 5200 - «Валюта счётлари хисобининг
счётлари» ва бошқа счётларнинг дебетидаги ёзувлар билан ўзаро
солиштирилиб чиқилади. Аудит жараёнида хом ашё ва материалларнинг
инвен-таризацияси, унинг натижалари обдан текширилиб кўрилади.
Аудитор корхонада хом ашё ва материалларнинг турлари, сақианиш
жойлари бўйича хисобга олиниши билан яқиндан та-нишади. Бу мақсадларда
материалларнинг аналитик х,исоби регистрлари (китоблар, журналлар,
карточкалар,
машинограммалар),
моддий-жавобгар
шахсларнинг
хисоботлари текширилиб чиқилади. Бухгалтерия Х11собидаги хом ашё,
материалларнинг синтетик хдгсоби
маълумотлари аналитик хисоб
маълумотларига мос келиши ва ўзаро монанд бўлиши керак. Аудиторлик
текши-рув натижалари маълум тартибда умумлаштирилади ва расмий-
лаштирилади.
Do'stlaringiz bilan baham: