Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги алишер навоий номидаги

ФИКОБИЛИНЛАР. Сув остида яшовчи ўсимликларда хлорофилл " а " 
ва каротиноидлардан ташқари махсус пигментлар ҳам борки, уларга 
фикобилинлар киради. Яхши ўрганилганлари фикоэритрин ва фикоцианиндир. 
Фикоэритрин (С
34
Н
47
N
4
O
8
) - қизил сув ўтларининг пигментидир. Қизил 
рангга эга. Фикоцианин (C
34
H
42
N
4
O
9
) - кўк яшил сув ўтларининг пигменти 
бўлиб, кўк рангга эга. Фикобилинлар - бу мураккаб оқсиллардир. Уларнинг 
таркибига очиқ занжир ҳолида бирлашган тўртта пирол ҳалқаси киради. Бу 
ҳалқалар қўш боғлар орқали туташган (25 - расм). Уларнинг молекуласида 
металл атоми йўқ. Бу молекулалар оқсиллар билан мустаҳкам бирикма ҳосил 
қиладики, уларни фақат қайнатиб ёки кучли кислота таъсирида парчалаш 
мумкин.
25 - расм. Фикобилинларнинг структуравий формулалари 
Фикобилинлар ёруғлик спектридан маълум тўлқин узунлигига эга 
нурларни ютади ва хлорофилл " а " га етказиб беради. Фикоэритринлар асосан 
тўлқин узунлиги 498 нм дан 508 нм гача, фикоцианинлар - 585 нмдан 630 нм 
гача бўлган нурларни ютадилар (26 - расм).

---

56
26 - расм. Фикобилинларнинг ёруғликни ютиш спектри 1 - фикоцианин, 2 -
фикоэритрин 
Чуқур сув остида ўсувчи ўсимликлар учун бу пигментларнинг роли жуда 
катта. Чунки сувнинг юқори қатлами хлорофилл молекулалари қабул қилиши 
мумкин бўлган қизил нурларни ютиб қолади. Масалан, денгиз ва океанларда 
34 м чуқурликда қизил нурар тўла ютилиб, қолади, 177 м чуқурликда - сариқ 
нурлар,322 м да эса - яшил нурлар чуқурлик 500 м га етганда - кўк - яшил 
нурлар ҳам тўла ютилиб қолади. 
Умуман фикобилинлар томонидан ютилган ёруғлик энергиясидан 90% га 
яқини хлорофилл " а " га етказиб берилади. 
3.4. ФОТОСИНТЕЗ РЕАКЦИЯЛАРИ 
Яшил ўсимликларда ёруғлик энергияси иштирокида органик моддалар 
ҳосил бўлиши ва молекуляр кислород ажралиб чиқишини ифодаловчи схематик 
тенгламани кўрсатган эдик. 
ёруғлик 
6СО
2
+ 12Н
2
О С
6
Н
12
О
6
+ 6Н
2
О + 6О
2
хлорофилл 
Бу тенглама оддий кимёвий реакция тенгламаси бўлмай, балки минглаб 
реакциялар йиғиндисини ифодаловчи характерга эга. Барча реакциялар 
йиғиндиси асосан иккита босқични ўз ичига олади :1) ёруғликда борадиган 
реакциялар, 2) ёруғлик шарт бўлмаган - яъни қоронғуликда борадиган 
реакциялар.