Халкаро савдо

7-БОБ. ВАЛЮТА СИЁСАТИ ВА УНИНГ ХАЛҚАРО САВДОГА 
ТАЪСИРИ 
 
7.1. Иқтисодий сиёсат тизимида валюта сиёсатининг тутган ўрни. 
7.2. Валюта курслари режимини тартибга солиш. 
7.3. Жаҳон молиявий инқирозининг моҳияти, келиб чиқиш сабаблари 
ва салбий оқибатлари 
7.4. Халқаро валюта тизимининг моҳияти ва тузилиши. 
7.5. Халқаро валюта тизимининг ривожланиш босқичлари. 
7.6. Халқаро резерв валюта бирликлари. 
7.7. Европа валюта тизими. 
7.8. Халқаро валюта ва молия-кредит бозорлари. 
7.9. Валюта курсларининг барқарорлиги. 
 
7.1. Иқтисодий сиёсат тизимида валюта сиёсатининг тутган ўрни 
Иқтисодий сиёсат тизимида валюта сиёсати муҳим ўрин тутади. Валюта 
сиёсати у ёки бу мамлакат томонидан халқаро иқтисодий муносабатлар 
соҳасида, ривожланишнинг у ёки бу тарихий босқичида мақсадларга мувофиқ 
амалга оширилувчи чора-тадбирлар мажмуасидан иборатдир. У жорий ёки узоқ 
муддатли мақсадлардан келиб, икки хил кўринишда амалга оширилиши мумкин, 
яъни тузилмавий ва жорий. 
Тузилмавий валюта сиёсати барча мамлакатларнинг ўзаро алоқаларини 
ривожлантиришга қаратилган валюта ислоҳоти шаклида ўтказилади ва одатда 
маълум валюталарни мавқеини мустаҳкамлашга бўлган кураш орқали амалга 
оширилади. Шу билан бирга валюта сиёсати қисқа муддатли чора-тадбирлар 
мажмуасини ўз ичига олган жорий (валюта курсини ва қимматбаҳо металлар 
бозорининг амал қилишини тартибга солувчи) тенденцияларни шакллантирувчи 
шарт-шароитларни тақозо этади. 
Мамлакат томонидан олиб бориладиган валюта сиёсати мамлакатнинг ички 
ва иқтисодий бозорларида сотиладиган товарларга бўлган миллий валютадаги 
баҳоларга таъсир кўрсатади. Ўз навбатида бу сиёсатнинг унсур ва шакллари 
жаҳон хўжалиги эвалюцияси, мамлакатнинг иқтисодий аҳволи ва жаҳон 
майдонидаги кучларнинг тақсимоти каби омиллар таъсирида вужудга келади. 
Мамлакат валюта сиёсатининг иқтисодий табиати тарихий қиррада тушунилади, 
чунки бунда валюта чекланишлари, валюта операцияларини эркинлаштириш, 
валюта инқирозининг олдини олиш ва валюта барқарорлигини таъминлаш каби у 
ёки бу аниқ масалалар устувор бўлади. 
Валюта сиёсати дисконт ёки девиз шаклларини олиши мумкин. Одатда, 
валюта курсини ва тўлов балансини тартибга солиш, халқаро капитал 
ҳаракатига, пул массасига, шунингдек, кредитлар динамикасига таъсир 
кўрсатиш мақсадларида мамлакат марказий банки дисконт сиёсатини амалга 
ошириши мумкин. Бу марказий банк томонидан ҳисоб ставкасининг 
ўзгартирилишини ифода этади. Шундай қилиб, тўлов баланси пассив бўлган 

---

111 
шароитда ҳисоб ставкасининг оширилиши фоиз ставкаси анча паст 
мамлакатлардан капитал оқиб келишини кучайтиришга ёрдам беради. Шу 
сабабли, дисконт сиёсати мамлакатдан капиталнинг оқиб кетишининг олдини 
олади, тўлов балансини меъёрга келтиради ва тўлов курсини кўтаради. Бироқ 
мамлакат иқтисодий турғунлик даврини бошдан кечираётган бўлса, тўлов 
балансини яхшилаш мақсадида ҳисоб ставкасини ошириш иқтисодиётга салбий 
таъсир кўрсатади. Иқтисодиётдаги беқарорлик шароитида у ёки бу фоиз 
ставкаларини ўзгартириш мамлакатдан капитал оқимини ҳар доим ҳам 
белгиламайди. Бундан ташқари, жаҳон хўжалигида халқаро капитал ва кредит 
ҳаракатини тартибга солувчи омиллар кучаяётганлиги ҳисоб сиёсатининг тўлов 
балансига таъсирини яна ҳам сусайтиради.
Валюта сиёсатини юргизишнинг самаралироқ усули бўлиб девиз сиёсати 
ҳисобланади. Бунда давлат миллий валюта курсига хорижий валюталарни сотиш 
ва сотиб олиш орқали таъсир кўрсатади. У қуйидаги кўринишларда амалга 
оширилиши 
мумкин: 
валюта 
интервенцияси, 
валюта 
заҳираларини 
дивкрсификациялаш, валюта чекланишлари, валюталарнинг конвертланиши 
даражасини, шунингдек, валюта курсини тартибга солиш, девальвация ва 
бошқалар.