Халкаро савдо

18. Жами А + В 
С.18 = С.11 + С.1 
19. С. Қисқа муддатли капитал 
С.19 = С.20 + С.21 + С.22 
20. Миллий давлат сектори 
21. Банк сектори 
22. Бошқа секторлар 
23. D. Хатолар ва қолдиришлар 
24. Жами А + В + С + D 
С.24 = С.18 + С.19 + С.23
25. Е. Тўпловчи бўлимлар 
С.25 = С.26 + С.27 + С.28 
26. Олтин заҳирасини кайтадан баҳолаш
27. Ўзлаштиришнинг махсус ҳуқуқлари 
28. Валюта заҳираларини кайтадан 
баҳолаш 
29. Жами А + В + С + D + Е 
С.29 =С.24 + С.25 
30. F. Фавқулотда молиялаштириш 
31. Жами А + В + С + D + Е + F 
С.31 = С.29 + С.30 
32. G. Чет эл давлат ташкилот-ларининг 
валюта заҳиралари таркибидаги 
мажбуриятлари 
33. Жами А + В + С + D + Е + G (расмий 
ҳисоблар баланси, якуний баланс) 
С.33 = С.31 + С.32 
34. Н. Жами заҳираларни ўзгариши** 
С.34 = С.35 + С.36 + С.37 + С.38 + С.39 + 
С.40 
35. Тангали олтинлар (давлатнинг олтин 
заҳираси) 
36. Ўзлаштиришнинг махсус ҳуқуқлари 
37. ХВФ да заҳира ўрни 
38. Валютали активлар 
39. Бошқа талаблар 
40. ХВФ кредитларини ишлатиш
*Сатр 
** Бу бўлимда “-” ишораси заҳираларнинг ортишини, “+” ишораси эса уларнинг камайишини билдиради. 
Масалан, жорий операциялар баланси бўйича манфий қолдиқ юзага келса, 
бу давлатда импорт операциялари натижасида чет эл валютасига бўлган талаб 
таклифдан юқорироқ эканлигини кўрсатади. Бошқача қилиб айтганда, ушбу 
ҳолатда давлат жорий операциялар бўйича танқисликка эга ва буни қоплаш учун 
давлат ё қарз олади (узоқ муддатли ва қисқа муддатли кредитлар), ёки ўз кўчмас 
мулкини (ер, иморатлар) ва молиявий активларини (акциялар ва облигациялар) 

---

103 
сотади. 
Тушумлар (+) 
Тўловлар (-) 
1.Жорий операциялар баланси 
1.А. Савдо баланси 
1.Товарлар экспорти 
1.Товарлар импорти 
1.В. Хизматлар ва нотижорат тўловлари баланси 
Товарсиз хизматлар бўйича тушумлар 
Юк ташиш ва суғурта 
Сафарлар 
Бошқа нофактор хизматлар 
Фактор даромадлар тушумлари 
Трансферт тушумлари 
Нофактор хизматлар бўйича тўловлар 
Юк ташиш ва суғурта 
Сафарлар 
Бошқа нофактор хизматлар 
Фактор даромадлар тўлови 
Трансферт тўловлар 
II. Капиталлар ва кредитлар ҳаракати баланси 
Бевосита инвестициялар келиши 
Мажмуа инвестициялар келиши 
Ссуда капиталнинг келиши 
Бевосита инвестицияларнинг кетиши 
Мажмуа инвестицияларнинг кетиши 
Ссуда капиталнинг кетиши
III. Мамлакат олтин ва валюта заҳираларидаги I ва II баланслар ўрнини тўлдирувчи 
ўзгаришлар 
Олтин ва валюта заҳираларининг камайиши 
(соф чиқиб кетишнинг ўрнини тўлдириш) 
Олтин ва валюта заҳираларининг кўпайиши 
(соф маблағ келишининг ютилиб кетиши -) 
ХХ аср охирига келиб жаҳон иқтисодиёти муаммолари кўпчилик давлатлар 
сиёсатида марказий ўринни эгаллади. Бу миллий иқтисодиётларнинг ўзаро 
боғлиқлигини ошганлиги билан тушунтирилади. 
Очиқ иқтисодиётларда давлатлараро иқтисодий муносабатлар икки асосий 
йўналиш - халқаро савдо ва молия бўйича амалга оширилади. Ташқи савдо 
алоқалари мамлакатда ишлаб чиқарилган маҳсулотларнинг бир қисми хорижга 
чиқарилишини (экспорт қилинишини), айни пайтда, хорижда ишлаб чиқарилган 
товар ва маҳсулотларнинг бир қисми импорт қилинишини, яъни, ушбу малакатда 
истеъмол қилиниши ёки инвестиция қилинишини назарда тутади. 
Молиявий соҳада миллий иқтисодиётларнинг ўзаро боғлиқлиги у ёки бу 
давлат фуқаролари миллий активлар билан биргаликда хорижий активларга эга 
бўлишлари мумкинлигида намоён бўлади. Жумладан: хорижий банкларда 
жамғармалар сақлашлари мумкин; хорижий компания ва ҳукумат институтлари 
томонидан чиқарилган қимматли коғозларни сотиб олишлари мумкин; ўз 
мамлакатларидан ташқарида кучмас мулк сотиб олишлари мумкин. 
Натижада, халқаро товар ва хизматлар бозори, шунингдек, молия бозорлари 
бир-бири билан чамбарчас боғланган ҳолда ушбу мамлакат миллий 
даромадининг ҳажмига, бандлик ҳолатига, инфляция даражасига ва бошқа 
макроиқтисодий кўрсаткичларга катта таъсир кўрсатадилар. Масалан, 
Япониянинг иқтисодий ахволи АҚШ иқтисоди иқтисодий ўсишнинг қандай 

---

104 
даражасида эканлигига боғлиқ. Бу ушбу давлатдан келадиган экспортга 
туғридан-туғри алоқадалигидан келиб чиқади. Агарда АҚШда иқтисодий ўсиш 
кузатилса, Японияда ўсаётган экспорт ҳисобига ишбилармонлик фаолиятининг 
жонланиши бир давлат иқтисодиёти ривожланишининг иккинчи давлат 
иқтисодиётига таъсирини англатади. 
Ўз навбатида, халқаро капитал оқимларининг характери ва йўналиши у ёки 
бу давлат марказий банки қанақа кредит-пул сиёсати юргизишига боғлиқ. 
Масалан, агарда АҚШ Марказий банки (Федерал Заҳира Тизими) кредит-пул 
сиёсати натижасида фоиз ставкалари ошса, АҚШга капитал киритиш 
фойдалироқ бўлган ҳолда Япониядан капитал кетишини кутиш мумкин. 
Буларнинг барчаси иқтисодий сиёсат ишлаб чиқишда ҳар бир давлат 
ҳукумати очиқ иқтисодиётда макроиқтисодий кўрсаткичлар боғлиқлиги 
механизмини яхши тушуниши, яхши ўйланмаган қадамлар қўймаслик ва салбий 
жавоб ҳаракатлари бўлмаслиги учун ўтказилаётган сиёсатнинг фақат ўз 
давлатига таъсирини эмас, бошқа давлатларга таъсирини ҳам баҳолаши керак. 
Очиқ иқтисодиётни ўрганишни мамлакатнинг халқаро товар, хизматлар ва 
капиталлар 
айрибошланишида 
иштирокини 
характерловчи 
асосий 
макроиқтисодий ўзгарувчиларни ўрганиш ва ўлчашдан бошлаш керак. Кейин бу 
ўзгарувчилар боғлиқлигини тасвирловчи макроиқтисодий модел қуриш керак. 
Ва, ниҳоят, ушбу модел ёрдамида ушбу давлат ва бошқа давлатларда амалга 
оширилаётган иқтисодий сиёсат товар, хизмат ва капиталлар оқимига қандай 
таъсир қилишини ўрганиш керак. Бундай ёндашишда тўлов баланси иқтисодий 
таҳлилнинг асоси бўлади.