Neft-gazkimyo sanoati texnologiyasi

5.4. Yoqilg’ilarning to’liq yonishini oshiruvchi qo’ndirmalar 
 
Yoqig’ilarning  dvigatellarda  to’liq  yonmasligi  natijasida  kamera  devorlarida 
cho’kindilar hosil bo’lishi va qayta ishlangan gazlarda taksik moddalar hosil bo’ladi. 
Yonish kamerasida  yoqilg’ilarni to’liq  yonmasligidan  hosil bo’lgan cho’kindilarning 
klapanlarda,  purkash  oynalarida,  forsunkalarning  ignalarida  hosil  bo’lishi  ularning 
ishonchliligi,  mashina  va  mexanizm  ishlarining  iqtisodiy  effektivligini  pasaytiradi. 
Qo’ndirmalarni  yoqilg’ilarga qoldiqlarni kamaytirish, tarkibini o’zgartirish  uchun  va 
qo’shimcha  xossalarni  kamaytirish  uchun  qo’shiladi.  Etillangan  benzinga  bunday 
qo’ndirma  sifatida  trikrezilfosfat  0,014%  miqdorda  qo’shiladi.  Xisoblashlaricha 
tetraetilqo’rg’oshin  yonish  mahsulotlari  uglerodni  qizdirishdagi  yonish  haroratini 
pasaytiradi  kamerada  qizishning  qoldiqlari  hosil  bo’ladi.  Ishchi  aralashmaning 
bunday  uchqun  yonishidan  emas  balki  qizish  yuzasining  ta’sirida  yonish  kuzatiladi. 
Etillangan  benzinga  fosfor  va  borning  qo’shilish  natijasida  TEQ  birikmasi  hosil 
bo’ladi.  Maxalliy  neftni  qayta  ishlash  sanoatida  xozirgacha  benzinlarga  fosforli 
qo’ndirmalar  ishlatilgani  yo’q.  Gaz  turbinalari  va  isitish  qurilmalari  metallarining 
vanadiyli  koroziyasi  bilan  kurashish  uchun  Ba,  Ca,  Si,  Al,  Mg,  P,  Zn  va  boshqa 
element  birikmalari  qo’shilmoqda.  Bu  qo’ndirmalarni  %  ni  bir  necha  100  dan  bir 
miqdorida qo’shiladi. Uning qo’shilishidan Na va vanadiyning korroziyalanmaydigan 
birikmalari  hosil  bo’ladi.  Xattoki  eng  zamonaviy  dvigatellar  ishlashida  bir  qancha 
miqdor  karbonat  angidridi  bo’lgan  gazlar,  qattiq  uglerodli  chiqindilar  va  boshqa 
toksik moddalar hosil bo’ladi. Bunday dvigatellarni kar’er, shaxta, shtolen va boshqa 
qiyin  shamollatiladigan  joylarda  ishlatish  uchun  «tutunsiz»  qo’ndirmali  yoqilg’ilar 
ishlatiladi. Eng effektiv birikmalari birinchi navbatda 100 dan bir miqdor % da dizel 
yoqilg’ilarga qo’shiladi. Tutunsiz qo’ndirmalarni yoqilg’ilarga qo’shish atrof-muxitni 
ifloslanishini oldini oladi.  

---

101