|
n
t
c
– o`tkazgich va kamera devorlarining temperaturasi.
Utkazgich beradigan issiqlik Q va kamera devorlarining atrof-muhit
temperaturasiga bog`liq bo`lgan temperaturasi t
c
o`zgarmas bo`lganida gaz
aralashmasining
issiqlik
o`tkazuvchanligi
o`tkazgichning
temperaturasini,
binobarin, uning o`tkazuvchanligini bir xil qiymatda aniqlaydi. Utkazgich sifatida
elektr qarshiligining temperatura koeffitsienti yuqori va ximiyaviy jihatdan chidamli
metall simdan foydalaniladi; platina ko`proq, volfram, nikel, tantal kamroq
ishlatiladi.
Termokonduktometrik gaz analizatorlarning o`lchash elementlari o`zi
qiziydigan qarshilik termometri rejimida ishlaydigan, platina tola joylashgan kamera
shaklidagi o`zgartkichdai iborat. Gaz aralashmasi tarkibining o`zgarishi uning
issiqlik o`tkazish qobiliyatini o`zgartiradi, natijada qizigan tola va gaz aralashmasi
o`rtasida o`zaro issiqlik almashuvining intensivligi ham o`zgaradi. Tolaning elektr
qarshiligi tekshirilayotgan komponent konsentratsiyasini bildiradi.
Bu turdagi sanoat gaz analizatorlarida o`lchashning differentsial usuli
qo`llaniladi, bunda tekshirilayotgan va namuna gaz aralashmalarining issiqlik
o`tkazuvchanligi ishlovchi va solishtirma kameralar yordamida solishtiriladi.
Ishlovchi kamera oqib o`tadigan qilib ishlanadi, solishtirma kamera esa tarkibiga
konsentratsiyasi o`lchashning pastki, o`rta va yuqorigi chegarasiga mos keladigan
o`lchanayotgan komponent kirgan gaz aralashmasi bilan to`ldiriladi.
9.1-rasm. Termokonluktometrik gaz
analizatori
O`lchash sxemalari bevosita hisoblash yoki
avtomatik muvozanatlash printsipiga ko`ra
quriladi.
9.1-rasmda
ko`rsatilgan
termokonduktometrik
gaz
analizatori
konsentratsiyani muvozanatlashgan ko`prik
yordamida o`lchaydi. Doimiy sarfga ega
bo`lgan tekshirilayotgan gaz aralashmasi R
t
1
ishlovchi
kameralarga
keladi.
Ko`prikning
qolgan
yelkasiga
etalon
aralashmali R
t
2 yordamchi kameralar
ulangan. Sezgir elementning tolalari ko`prik
sxemasining ta`minlash toki (STM –
stabidlashgan
ta`minlovchi
manba)
hisobiga qiziydi. Ko`prik sxemasi R3
reostat orqali sozlanadi.
Bu turdagi sanoat gaz analizatorining o`lchash asboblari standart avtomatik
kompensator asosida bajariladi. Termokonduktometrik gaz analizatorlarida hato
asosan, quyidagi sabablarga ko`ra sodir bo`ladi:
a) atrof-muhit temperaturasining o`zgarishi, bunda o`lchash kameralarining
devorlaridagi temperatura o`zgaradi;
b)
o`lchash ko`prigi ta`minlovchi manba kuchlanishining o`zgarishi;
v)
gaz aralashmasining kameralar (yacheykalar) orasida o`tish tezligining
o`zgarishi;
g)
ikkilamchi tekshirilmayotgan komponentlarning (xususan, suv
bug`lari) mavjudligi.
O`lchash blokini termostatlash va stabillashgan ta`minlash manbalaridan
foydalanish zarurati asbobni murakkablashtiradi va qimmatlashtiradi. Havodagi
yoki gaz aralashmalaridagi (vodoroddan tashqari tarkibida SO, SO
2
, SN
4
, N
2
va O
2
bo`lgan) vodorod mikdorini, shuningdek, ko`p komponentli aralashmalarda SO
2
miqdorini aniqlash uchun TP tipidagi termokonduktometrik gaz analizatorlaridan
foydalaniladi (9.2- rasm).
Sxema muvozanatlashmagan ikkita A va B ko`priklardan iborat bo`lib, ular
o`zgaruvchan tok manbaidan transformator orqali ta`minlanadi. Ko`priklarning
yelkalari plastina simlaridan tayyorlangan va shisha ballonchalarga joylashtirilgan.
O`lchash ko`prigining ikkita ish yelkasi 1 va 3 ning atrofidan analiz qilinayotgan
gaz o`tib turadi. Qolgan ikkita yelkasi 2 va 4 gaz muhitida turadi, bu gazning tarkibi
asbob shkalasining boshlanishiga mos keladi. Taqqoslash ko`prigi B ning ikkita
yelkasi 6 va 8 gaz muhitida turadi, uning tarkibi asbob shkalasining boshlanishiga
mos keladi, yelkalar 5 va 7 esa tarkibi shkala oxiriga mos keladigan gaz muhitida
turadi.
9.2-rasm. TP tipidagi avtomatik gaz analizatorining sxemasi.
Taqqoslash ko`prigi B ning diagonaliga reoxord R
r
ulangan, uning surmasi va
A ko`prikning uchi elektron kuchaytirgich EK ning kirishiga ulangan. Reversiv
dvigatel RD reoxordning surmasini va asbobning ko`rsatkich strelkasini a va v
ko`prik uchlaridagi shkalada to kuchlanish surmaning reoxorddan oladigan
kuchlanish bilan muvozanatlashmaganiga qadar suradi. Gaz analizatorining
ko`rsatishi taminlash manbai kuchlanishining o`zgarishiga va atrof-muhit
temperaturasining o`zgarishiga bog`liq emas.
TP tipidagi gaz analizatorlari bir nechta modifikatsiyada chiqariladi: TP (1120
– binar va ko`p komponentli gaz aralashmalarida vodorod miqdorini aniqlash uchun;
TP 7102 – havodagi geliy miqdorini aniqlash uchun; TP 4102 – havodagi azot va
geliy miqdorini aniqlash uchun. Analiz qilinayotgan gaz turi va o`lchash
chegaralariga ko`ra asosiy xatolik ±2,5; ±4,0; ± 10% bo`ladi. Gaz aralashmasining
hajmiy sarfi 12 sm
3
/s, bosim 70–130 kPa. Ko`rsatishlarni aniqlash vaqti 30 dan 110
s gacha. CHiqish signallari 0–5 mA; 0–100 mV; 0–10 V.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
