O‘zbekiston tarixini davrlashtirish masalasi. Formatsion yondashuv, mintaqalarning

74-savol:
 Mustaqil O‘zbekistonda xususiy mulkchilikning shakllanishi jarayoni. (Islohotlar, 
xususiylashtirish, ko'p tuzilma, bosqichma-bosqich) 
Mulkchilik shakllari evolyutsiyasining xususiyatlari 
 

---

Evolyutsiyamulkchilik shakllari boshlandi kommunal mulk,o'zlashtirish sub'ektlari klan, qabila 
bo'lganida, ya'ni. ma'lum bir jamoa. Kollektiv natijalar va mehnat qurollarini o'zlashtirdi. 
Kollektiv mablag 'ajratish omon qolish zarurati bilan bog'liq edi, chunki yolg'iz odam uy 
xo'jaligini yuritishga qodir emas edi. 
 
Biroq, asta-sekin odam o'zini o'zi boshqarish qobiliyatiga ega bo'ladi. Ushbu bosqichda paydo 
bo'ladi xususiy mulk,dominant mavqega ega bo'lish (uni hanuzgacha saqlab kelmoqda). 
Integratsiya jarayonlari xususiy mulk doirasida doimiy ravishda mustahkamlanib bormoqda. U 
asta-sekin ijtimoiylashmoqda, ammo u hali to'liq ijtimoiylashmagan, garchi bu endi avvalgi 
xususiy mulk emas. Bu jarayon endi tobora kuchayib bormoqda, chunki keng ko'lamli vazifalar 
barqarorlik uchun mustahkam asosni talab qiladi. 
 
Tovar iqtisodiyoti doirasida asosiy narsa ishlab chiqarishning ijtimoiy mohiyati va xususiy mulkni 
o'zlashtirish uslubi o'rtasidagi ziddiyatdir. Kam miqdordagi inson va ishlab chiqarish resurslari 
bilan ma'lum bir mahsulot turini yaratish juda qiyin. Bunday hollarda, xususiy mulkdor bo'lib 
qolganda va o'z manfaatlari yo'lida harakat qilganda, tadbirkor mavjud bo'lolmaydi, chunki 
bunday mahsulotni ishlab chiqarishda barcha sub'ektlar o'zaro bog'liq bo'lishi kerak va bu 
konveyer lentasida bo'lgani kabi, umumiy ish ritmiga mos kelishi kerak. 
 
Barcha yirik korporatsiyalarda bunday amaliyot hozirda ma'lum bir korporatsiya, masalan, neft 
korporatsiyasi ko'plab yuridik shaxslarni tashkil etganda rivojlanadi, ularning yordamida u neft 
qazib olishdan tortib to undan mahsulot ishlab chiqarishga qadar bo'lgan barcha bosqichlarni 
amalga oshiradi. Ushbu yuridik shaxslar geologik razvedka, neft quvurlari, transport, qayta 
ishlash - yoqilg'i-moylash materiallari, plastmassa uchun polimerlar ishlab chiqarish va 
boshqalar bilan shug'ullanadilar. O'z banklari, sug'urta kompaniyalari va boshqalar 
yaratilmoqda. Va bu yuridik shaxslarning barchasi bir-birlari bilan mol-mulkni bo'lishadilar - 
bitta yuridik shaxsning aktsiyalarining bir qismi ikkinchisiga, ikkinchisida uchinchisi ..., birinchisi 
ikkinchisiga tegishli. Har kim hammaning asoschisidir va hamma umumiy natijadan manfaatdor. 
Iqtisodiyotni yanada barqaror qiladigan mulkni ijtimoiylashtirish jarayoni mavjud. 
 
1991 yil dekabrda ular ma'lum bir korxonaga qanday mulk shaklini kiritish kerakligini aniqlay 
boshladilar. 
 
Davlat mulki: 
 
SUE - xo'jalik boshqaruvi va operativ boshqarish huquqidagi mulk (davlat korxonalari) va 
muassasalar (egasining o'ziga xos manfaatlarini amalga oshirish). 
 
Shahar mulki: 

---

 
MB -iqtisodiy boshqarish va operativ boshqarish huquqidagi mulk 
 
Xo'jalik boshqaruvi huquqining operativ boshqarish bilan farqi shundaki, xo'jalik yuritish 
huquqidagi korxona o'zini o'zi moliyalashtiradi va o'zini o'zi ta'minlashga (foyda olishga) qodir, 
operativ boshqarish huquqidagi korxona esa bunga qodir emas va o'zini o'zi moliyalashtirmaydi. 
 
 
Xususiy mulk: 
 
Tijorat korxonalari -maqsad foyda olish va daromadlarni ishtirokchilar o'rtasida taqsimlashdir. 
 
Notijorat korxonalar -foyda olishni maqsad qilmaydilar, qonun hujjatlarida belgilangan maqsad 
va vazifalarni amalga oshirish uchun tadbirkorlik faoliyati bilan shug'ullanishlari mumkin. Ushbu 
tashkilotlar, iste'mol kooperativlari bundan mustasno, daromadlarni a'zolar o'rtasida taqsimlay 
olmaydi. 
 
Tijorat korxonalari: 
 
1. Hamkorliklar -to'liq va cheklangan (imonda); 
 
2. Biznes kompaniyalari -MChJ, qo'shimcha mas'uliyatli kompaniya, OAJ (OAJ, OAJ); 
 
3. Ishlab chiqarish kooperativlari; 
 
4. Sho'ba va qaram kompaniyalar -mustaqil tashkiliy shakllar emas, balki bo'ysunishni bildiradi. 
Filiallaragar ular 50% + 1 ulushga ega bo'lsa, iqtisodiy kompaniyalar va sherikliklar tomonidan 
yaratilishi mumkin, shuning uchun ular boshqaruvga ta'sir qilishi mumkin. Bog'liqlar -bular bosh 
kompaniya ustav kapitalida 20 dan 50 foizgacha bo'lgan kompaniyalardir.