R yunusov, K. Umarov, B. Karimov

8.  TOKZORGA  ISHLOV BERISH  
(2 soat)
Tokning yashil qismlari bilan bog‘liq bo‘lgan ishlarga quyi-
dagilar kiradi: yashil  novdalarni xomtok qilish, novdalar uchini 
chilpish, tok gullarini sun’iy va qo‘shimcha changlash, uzum 
boshlari va g‘ujumlarini siy raklashtirish, novdalarni halqalash 
hamda uzum pishish davrida hosilga soya solib turuvchi barg-
larni olib tashlash.
Bu  ishlarning  barchasi  fitotexnika  deb  atalib,  ularni 
o‘tkazishdan asosiy maqsad o‘simlikning o‘sishi, rivojlanishi 
va hosil berishi, oziqlantirishni tartibga solish, yorug‘lik, issiq-
likdan samarali foydalanish, vegetativ hamda generativ organ-
larning o‘zaro munosabatlarini yaxshilash uchun qulay sharoit 
yaratish, tok tuplarining shaklini saqlash va h.k. dan iborat. 
Ortiqcha novda va barglarni olib tashlash ona tokzorlarda ham 
amalga oshiriladi. Bu sog‘lom va sifatli qalamchalar tayyorlana-
digan yaxshi rivojlangan novdalarni yetishtirish imkonini beradi 
(Sh. Temurov, 2002).
Xomtok.  Xomtok qilish – ortiqcha yashil novdalarni olib 
tashlab, qolgan novdalarning rivojlanishi, tupning yaxshi yetili-
shi, to‘pgullarning changlanishi va meva tugishi uchun sharoit 
yara tishdan  iborat.
O‘zbekiston tuproq-iqlim sharoitida novdalar 10–15 sm ga 
yetganda xomtok qilinishi boshlash kerak, chunki shundagina 
hosil beradigan va bermaydigan novdalarni bir-biridan farq 
qilish   mumkin bo‘ladi. Birinchi xomtok gullaguncha tugallani-
shi lozim. Yashil novdada birinchi gajakdan yuqorida, odatda, 
to‘pgul hosil bo‘lmaydi, shuning uchun birinchi gajak paydo 
bo‘lib, unda to‘pgul bo‘lmasa, hosilsiz novda bo‘ladi, uni xomtok 
qilish va olib tashlash mumkin. Xomtokni kechiktirib bo‘lmaydi, 
uni novdalar hali yumshoqligida va ularga hali oziq moddalar 
ko‘p  sarflanmaganda  o‘tkazish  lozim.  Tokni  pastki  qismidan 
xomtok qila boshlash ke rak. hosil novdasidagi ortiqcha yashil 
novdalar, birinchi navbatda, qo‘sh novdaning hosilsiz, eng kuch-
siz bittasini olib tashlash so‘ngra esa hosilsiz, kuchsiz, to‘mtoq 

---

154
o‘sgan, noqulay joylashgan ba’zi novdalarini o‘z vaqtida siyrak-
lashtirish kerak. O‘rinbosar butoqda ikkita novda qoldiriladi: 
keraksiz uchinchisi eng pastki va tupning ichkari tomoniga qa-
rab o‘sayotgani olib tashlanadi.