танланган спорт туридаги хусусий ва
“м айда” малакалардан
яхлит формаларга ута бориш хдм конуний бир холдир.
Маънавий - иродавий тайёргарликда катта хажмдаги тайёргар
лик ишларига интилишни шакллантириш, спортчига хос мехнат-
севарликни тарбиялаш, спорт фаолиятидаги муваффакиятни
таъминловчи иродавий
имкониятлар умумий даражасини
юксалтириш биринчи боскичда алохида ахамият касб этади.
Восита ва услублар таркибининг хусусиятлари. Фунда
ментал даврининг бошлангич боскичи юкорида баён этиб
утилгандек, машгулот воситаларининг айникса кенг коплекси
мавжуд экани билан фарк килади. Мазкур боскичда хар
томонлама таъсир этувчи машклар (танланган спорт турига
нисбатан) кейинги боскичларга Караганда анча купрок булади.
Жумладан, умумий чидамлиликни тарбиялайдиган, куч - кувват
фазилатларини хамда координацион имкониятларни тарбиялаш
учун берилган машклар координацион имкониятларни умумий
такомиллаштирадиган машкларга купрок урин берилади; машк-
ларнинг хилма - хиллигини танлашда анча эркин вари-цияларга
хам йул куйилмайди.
Мусобака машкларига (танланган спорт турида) эса,
мазкур боскичда минимал урин берилади. Масалан, бу боскичда
бир катор кучли огир атлетикачиларнинг бундай машклари
штанга билан бажариладиган юкламалар умумий хажмининг
1,5-2 фоизини, югурувчи спринтерлар ва сузувчиларда югуриш
ёки сузиш умумий масофанинг 0,5-1 фоизини ташкил этади.
Айрим холларда, масалан, спортнинг
“мавсумий ” турлари
да асосий мусобака машклари машгулотдан умуман тушиб
колади. Бунда якинлаштирувчи малакаларни узлаштиршга ва
зарур хусусиятларни танлаб ривожлантиришга каратилган
хилма-хил махсус тайёрлов машклари ихтисослаштиришнинг
асосий воситаси сифатида хизмат килади.
Гап шундаки, мусобака машклари биринчи боскичда
факат эски (илгари узлаштирйлган) малакалар шаклида бажа-
рилиши мумкин. Шунинг учун улардан тайёргарлик куришнинг
асосий воситаси сифатида фойдаланиш одат булиб колган
харакат мустахкамланишига олиб келади. Бу эса, камол топиш
146
тайёргарлик тайёрлов даврининг иккинчи боскичдагига ва
мусобака давридагига Караганда анча куп вакт олади.
Агар умумий ва махсус тайёргарликни вакт буйича бир-
бирига нисбатини ифодалайдиган булсак, унда юкори малакали
спортчиларга тайёрлов даврининг биринчи боскичи учун 2:1 -
3:2 тартибидаги пропорцияни тавсия этиш мумкин.
Тадкикотлар мазкур маълумотлар спортнинг купгина тур
лари учун ярокли эканини курсатади. Бундай асосан куп кураш-
ни истисно килиш мумкин, чунки унда махсус тайёргарликнинг
мазмуни ва хар томонламалилиги нихоятда бойдир. Улар учун
тахминан 1:2 - 1:3 тартибидаги нисбатан тавсия эТиш мумкин.
Бошловчи, айникса, кичик ёшли спортчи ларда табийки,
умумий тайёргарлик анча куп булади, чунки уларда машгулот
жарёни умуман кам ихтисослашган булади. Спорт камолоти-
нинг куп йиллик йулидаги барча боскичлари учун хамда
машгулот циклининг турли боскичлари учун оптимал умумий ва
махсус тайёргарликнинг нисбатини аниклаш хозирги кундаги
асосий тадкикот муаммоларидан бири хисобланади. Х,озирча
келтирилаётган нисбатлар анчагина тахмииийдир. Уларни аник
лаш учун вакт курсаткичлардан ташкари яна бошка ёркинрок
критериялардан хам фойдаланиш зарур.
Do'stlaringiz bilan baham: