Muqaddima

 
 
 
 
2-jadval 
Klinik ahamiyatga ega bo'lgan orqa miya reflekslari 
 
Refleksning nomi  Qo'llaniladigan 
ta'sirot 
Refleks natijasi 
Refleks 
markazining  orqa 
miyada 
joylashishi 
Pay 
(cho'zilish) 
reflekslari: 
Tirsak 
Bolg'acha 
bilan 
sal 
bukilgan 
qo'lning 
ikki 
boshli 
muskuli 
payiga uriladi 
Ikki 
boshli 
muskul  qisqaradi 
va qo'l bukiladi 
V-VI 
bo'yin 
segmentlarida 
Tizza 
Bolg'acha 
bilan 
sonning 
to'rt 
boshli 
muskuli 
payiga uriladi 
To'rt 
boshli 
muskul  qisqarib, 
oyoq 
tizza 
bo'gimida yoziladi 
II-IV 
bel 
segmentlarida 
Axill 
Bolg'acha 
bilan 
Axill 
payiga 
uriladi 
Oyoq  panjasi  kaft 
tomonga bukiladi 
I-II 
dumg'aza 
segmentlarida 
Qorin  reflekslari: 
yuqoridagi 
Qorin 
terisiga 
chiziqli 
ta'sir 
berish: 
pastki 
qovurgalarga 
parallel qilib  
Qorin 
muskullarining 
tegishli 
qismlari 
qisqaradi 
VIII-IX 
ko'krak 
segmentlarida 
o'rtadagi 
kindik 
yonida 
gorizontal 
yo'nalishda 
 
IX-X 
ko'krak 
segmentlarida 
pastdagi 
chov 
burmasiga 
parallel qilib 
 
XI-XII 
ko'krak 
segmentlarida 
Kremaster refleksi  Sonning 
ichki 
yuzasiga  chiziqli 
ta'sir etish 
Kremaster 
muskuli  qisqarib, 
moyakni ko'taradi 
I-II 
bel 
segmentlarida 

---

 
 
58 
 
Anal refleks 
Anus 
yaqinida 
chiziqli 
yoki 
sanchish 
bilan 
ta'sir etish 
To'g'ri  ichakning 
tashqi 
sfinkteri 
qisqaradi 
IV-V 
dumg'aza 
segmentlarida 
Oyoq 
kafti 
refleksi 
Oyoq 
kaftiga 
sekin 
chiziqli 
ta'sir etish 
Oyoq  barmoqlari 
bukiladi 
I-II 
dumg'aza 
segmentlarida 
 
      
 
      
3-jadval 
Orqa miyaning asosiy o'tkazuvchi yo'llari 
 
O'tkazuvchi yo'llar 
Orqa  miya 
ustuni 
Fiziologik ahamiyati 
A. Ko'tariluvchi (sezuvchi)  yo`llar - tutamlar 
1. Goll tutami 
orqa 
Taktil  sezgi,  tananing  fazodagi  holatini 
sezish, tananing passiv harakatlarini sezish, 
tebranishlarni sezish 
2. Burdax tutami 
orqa 
Shuning o'zi 
3. Dorsolateral 
yon 
Og'riqni va haroratni sezish 
4. Fleksig tutami 
yon 
Propriretseptorlardan 
hamda 
terining 
bosimni 
va 
tegishni 
sezuvchi 
retseptorlardan impulslarni o'tkazish 
5. Govers tutami 
yon 
Shuning o'zi 
6. Dorsal spinotalarnik 
yon 
Og'riqni va haroratni sezish 
7. Spinotektal 
yon 
Aniq emas 
8. Ventral spinotalarnik 
yon 
Taktil sezgi 
B. Tushuvchi (harakatlantiruvchi) yo'llar - traktlar 
1.  Lateral  kortikospinal 
(piramida yo'li) 
yon 
Ixtiyoriy  harakatlarni  yuzaga  chiqaruvchi 
impulslarni muskullarga o'tkazish 
2. 
Rubro-spinal 
(Monakov) 
yon 
Skelet  muskullarining  tonusini  saqlab 
turuvchi impulslarni o'tkazish 
3. 
Dorsal 
vestibulo-
spinal 
yon 
Muvozanat 
va 
vaziyat 
saqlanishini 
ta'minlovchi impulslarni o'tkazish 
4. Olivo-spinal 
yon 
Aniq emas 
5. Retikulo-spinal 
oldingi 
Skelet 
muskullari 
tonusini 
saqlash, 
vegetativ  markazlar  holatini    va  muskul 
yoylari  sezgirligini  boshqarishda  ishtirok 
etadigan impulslarni o'tkazish 
6. 
Ventral 
vestibulo-
spinal 
oldingi 
Vaziyat 
va 
muvozanatni 
saqlashni 
ta'minlovchi impulslarni o'tkazish 
7. Tekto-spinal 
oldingi 
Birlamchi ko'ruv va eshituv reflekslarining 
(to'rt 
tepalik 
reflekslarini) 
yuzaga 
chiqishini 
ta'minlivchi 
impulslarni 

---

 
 
59 
 
o'tkazish 
8.  Vental  ko'rtiko-spinal 
(piramida yo'li) 
oldingi 
Ixtiyoriy  harakatlarni  yuzaga  chiqaruvchi 
impulslarni skelet muskullariga yetkazish 
 
     Ko‘tariluvchi  Goll  va  Burdax  tutamlari  spinal  tugunlardagi  sezgir  hujayralar 
aksonlaridir. Ular impulslarni muskul va pay proprioretseptorlaridan, qisman teri va ichki 
retseptorlardan  uzunchoq  miyagacha  yetkazadi.  Bu  yerdagi  Goll  va  Burdax  yadrolarida 
yoining  ikkinnchi  neyroni  somasi  joylashgan.  Ikkinchi  neyronning  o‘simtalari  kesishib, 
talamusning  qarama-qarshi  yadrolarida  sinapslar  hosil  qiladi.  Ana  shu  yadrolardan 
uchinchi  neyron  boshlanadi,    aksonlari  miya  po‘stlog‘idagi  IV  qavat  neyronlarida 
tugaydi.  Goll  va  Burdax  titamlarini  miyelinli  tolalar  tashkil  qiladi.  Ulardan 
qo‘zg‘alishning o‘tish yezligi 60-100 m/s. 
     Bu tutamlardan periferiyadagi ta‘sir chegarasini, joylashishini va vaqtda o‘zgarishini 
aniq sezishni ta‘minlovchi impulslar o‘tadi. 
     Spino-talarnik    yo`llar  og;riq,  harorat,  taktil  sezgilarni  shakllaydigan  impulslarni 
o‘tkazadi. Ular orqa miyaga o‘tishi bilan yoki bir necha segmentga ko‘tarilgandan keyin 
kesishib,  qarama-qarshi  tomonga  o‘tadi.  Ko‘ruv  do‘mboqlarida  tugaydigan  tolalar  shu 
segmentlardan  boshlanadi.  Uchinchi  neyron  miya  po‘stlog‘ida  tugaydi.  Spino-talarnik  
yo`llar ta‘sirotning sifati to‘g‘risidagi axborotni o‘tkazadi. 
     Orqa  miyani  miyacha  bilan  bog‘laydigan  Fleksig  va  Govers  tutamlari  impulslarnni 
yuqori tezlikda (120 m/s) o‘tkazadigan tolalardan tashkil topgan. Ulardan asosan muskul 
va  paylarning  proprioretseptorlaridan  muskul  tonusi,  vaziyat  va  muvozanatni, 
harakatlarni bajarish uchun zarur bo`lgan impulslar o‘tadi. 
     Tushuvchi   yo`llarnning  asosiylari kortiko-spinal  (piramida), rubro-spinal, vestibulo-
spinal  va  retikulo-spinal    yo`llardir.  Piramida  yo`li  bosh  miya  po‘stlog‘ining 
harakatlantiruvchi  sohasidagi  piramidal  hujayralarning  aksonlaridir.  Bu  aksonlar  oraliq, 
o‘rta, uzunchoq miyadan o‘tar ekan, ko‘pgina yon shoxlar beradi va uzunchoq miyaning 
past  qismida  ularning  ko‘pi  kesishadi.  Kesishmagan  tolalar  orqa  miyaga  tushib, 
tugaydigan segmentlarda qarama-qarshi tarafga o‘tadi. Piramida yoining hamma tolalari 
orqa  miyaning  oldingi  shoxlaridagi  motoneyronlarda  sinapslar  hosil  qiladi.  Bu  yoining 
asosiy vazifasi ixtiyoriy harakatlarni yuzaga chiqaruvchi impulslarni o‘tkazishdan iborat. 
     Rubro-spinal  (Monakov)  yo`li  o‘rta  miyaning  qizil  yadrosidagi  nneyronlarning 
aksonlaridir. Tolalar yadrodan chiqib, qarama-qarshi tomonga o‘tadi. Ularning bir qismi 
miyacha  va  to‘rsimon  formatsiyaga,  qolganlari  esa  orqa  miyaga  yoi  oladi.  Bu  yoidan 
o‘tadigan impulslar muskullar tonusini va beixtiyor harakatlarni boshqaradi. 
     Vestibulo-spinal  yoini  Deyters  yadrosidagi  neyronlarning  aksonlari  tashkil  qiladi.  U 
vestibulyar  nerv  markazi  va  miyachadan  impulslarni  orqa  miya  motoneyronlariga 
yetkazadi.  Vestibulo-spinal  yoining  shikastlanishi  muskul  tonusi,  muvozanatni  saqlash, 
harakatlar uyg‘unligi buzilishiga olib keladi. 
     Orqa miyadan yuqori bo`lgan tuzilmalar tushuvchi  yo`llar orqali spinal neyronlarning 
hammasini  (motoneyronlarni,  oraliq  va  afferent  neyronlarnni)  nazorat  qilib  turadi.  Har 
qaysi tushuvchi yoining tolalari ma‘lum ishni bajaruvchi motoneyronlarni faollashtiradi. 
Kortiko-spinal  yoi  tolalari  asosan  oyoq-qo`llarning  distal  qismidagi  muskullarga  (panja 
va  barmoqlarni  harakatlantiruvchi  muskullarga)  ta‘sir  o‘tkazsa,  retikulo-  va  vestibulo-
spinal yoi proksimal muskullarga impulslar yetkazadi. 

---

 
 
60 
 
     Tushuvchi    yo`llar  maxsus  tormozlovchi  neyronlar  (masalan,  Renshou  hujayralari) 
yordamida,  presinaptik  va  postsinaptik  tormozlanishni  vujudga  keltirib,  orqa  miyaning 
ikkilarnchi afferent va oraliq neyronlari qo‘zg‘aluvchanligiga ta‘sir qilishi mumkin. 
     Demak,  supraspinal  tuzilmalar  orqa  miya  faoliyatini  uzluksiz  ravishda  nazorat  qilib 
turadi. Orqa miyaning toia yoki qisman ko‘ndalangiga kesilishi bu nazoratning toia yoki 
qisman yo‘qolishiga, binobarin orqa miya faoliyatining keskin buzilishiga olib keladi.