Muqaddima

MARKAZIY NERV TIZIMINING NAFASNI BOSHQARISHDAGI ISHTIROKI 
     Uzunchoq  miyadagi  nafas  neyronlari  nafas  harakatlari  yuzaga  chqishi  uchun 
nihoyatda  zarur  tuzilmalardir.  Ularning  yemirilishi  nafasning  to‘xtashiga  olib  keladi. 
Miyaning yuqori qismlaru shikastlansa, masalan. Miya Varoliy ko‘prigidan yuqoriroqdan 
kesilsa,nafas saqlanib qoladi. Ammo bunga asoslanib, yuqori tuzilmalar nafas jarayonini 
boshqarishda ishtirok etmaydi, deyish noto‘g‘ri bo`lar edi. 
     Uzunchoq  miyadagi  markazlar  o‘pka  ventilyatsiyasini  organizmni  tinch  holatdagi 
kislorodga  bo`lgan  ehtiyojini  ta‘minlaydigan  darajada  saqlab  turadi.  Ammo  nafas 
muskullari  boshqa  harakatlarni  (vaziyatni  saqlash,  so‘zlashishda)  ham  ishtirok  etadi. 
Nafas  harakatlarining  shunday  harakatlar  bilan  uyg‘unlashishida,  nafasning  sharoit 
sharoit o‘zgarishlariga moslashishida miyacha, o‘rta va oraliq miya markazlari va yarim 
sharlar po‘stlog‘ining ahamiyati katta. 
     Masalan,  miya  po‘stlog‘i  olib  tashlangan  itning  nafas  tizimi  tinch  holatda 
organizmning  kislorodga  ehtiyojini  toia  qondiradi,  nafasda  sezilarli  o‘zgarish  ro‘y 
bermaydi.  It  yura  boshlashi  bilan  nafasi  buziladi,  nafas  tizimi  kislorodga  bo`lgan 
ehtiyojning o‘zgarishiga moslasha olmaydi. 
     Nafasning  miya  po‘stlog‘i  tomonidan  boshqarilishining  odam  uchun  ahamiyati  juda 
katta. Odam o‘z xohishi bilan nafasni o‘zgartirishi mumkin. Nafasni to‘xtata olish, uning 
chuqurligi  va  tezligini  o‘zgartira  olish  tovush  chiqarish,  so‘zlash  va  kuylash  imkonini 
beradi. 
     Ammo  odamni  o‘z  ixtiyori bilan nafasini to‘xtatib turish  vaqti  chegaralangan.  Nafas 
to‘xtatilgandan  keyin  qonda  karbonat  angidridning  parsial  tarangligi  ortib,  ma‘mum 
darajaga  yetgach,  xemoretseptorlarning  kuchli  qo‘zg‘alishi  natijasida  nafas  ixtiyoriy 
nazoratdan cchiqadi va nafas olish tiklanadi. 
     Umuman  markaziy  nerv  tizimining  faolligi  nafasga  ta‘sir  ko‘rsatadi.  Uyquda  o‘pka 
ventilyatsiyasi  bir  muncha  kamayadi,  odam  hayajonlanganda,  iztirob  chekkanida  tashqi 
nafas tezlashadi. 
     Nafasni 
boshqaruvchi 
markaziy 
tizimlarning 
yaxshi 
rivojlanmaganligi 
(chaqaloqlarda)  yoki  faolligining  susayib  ketishi  (keksa  odamlarda)  tufayli,  uxlab 
yotganda nafas to‘xtab qolishi mumkin. 
     Yosh ulg‘ayishi bilan nafas  yo`llari muskullaro tonusi pasayadi, uyquda bu tonusning 
boshqarilishi buziladi, odam xurrak otadi. 

---

 
 
173 
 
     Nafas jarayonini o‘zgartiruvchi shartli reflekslar ham hosil qilish mumkin.