2.18. Yuklama va modal so‘zlar (2 soat).
Yuklamalar ayrim so‘z yoki gapga qo‘shimcha ma’no berish uchun qo‘llanadigan yordamchi so‘zlar yuklama
ekanligi. Yuklamalar butun bir gapga tegishli bo‘lib, uning ma’nosini ta’kidlab, kuchaytirib, chegaralab kelishi,
so‘roq ma’nolarini bildirib kelishi ham, alohida so‘zlarga bog‘liq holda shu so‘zning qo‘shimcha ma’nolarini,
ottekalarini bildirib kelishi ham mumkinligi.
Yuklamalar tuzilishiga ko‘ra: a) affiks va b) so‘z yuklamalarga bo‘linishi. Affiks yuklama bilan so‘z
affikslarining ayrilishi va imlosidagi farq. Yuklamalar: a) kuchaytiruv va ta’kid; b) so‘roq va taajub; v) ayiruv va
chegaralov; g) aniqlov; d) gumon; ye) inkor kabi turlarga bo‘linishi. Har bir yuklamalarning xususiyatlari haqida.
Modal so‘zlar fikrning voqelikka munosabatini bildiradigan so‘zlar ekanligi. U lotincha modus (usul, o‘lchov)
so‘zidan olinganligi. U so‘zlovchining gapda anglatilgan fikriga, voqea-hodisalarga munosabatini bildiradigan so‘z
turkumi ekanligi. Modal so‘zlar gapda anglatilgan fikrning so‘zlovchi uchun qanchalik aniqligini, bu xabarni
so‘zlovchi qanday baholashni, modal so‘zning gapga tegishli bo‘lib, gap bo‘laklari bilan grammatik jihatdan
aloqaga kirishmasligi. Modal so‘zlarga bir butun leksik birlik sifatida qaralishi, ularning tarkibi morfologik
elementlarga ajratilmasligi. Tilimizda ayrim mustaqil so‘zlar gapda modal so‘z o‘rnida qo‘llanib, modallik ma’nosini
bildirishga xizmat qilishi. Ular butunlay modal so‘zga o‘tmagan bo‘lib, ma’lum o‘rinlarda tasdiq, ta’kid, ayirish kabi
ottenkalarni bildirishi. Modal so‘zlarning morfologik, sintaktik va semantik belgilarga ega. Modal so‘zlarning
o‘zgarmasligi uning morfologik belgisiga, kirish so‘z vazifasini bajarishi uning sintaktik belgisiga, modal so‘zlarning
aniqlik va taxmin kabi modal ma’nolarni anglatishi, mustaqil so‘zlarga nisbatan kamroq nominativlikka, yordamchi
so‘zlarga qaraganda ko‘proq mustaqillikka egaligi uning semantik belgisi ekanligi.
Modal so‘zlar: a) fikrning aniqligini, realligini tasdiqlovchi modal so‘zlarga; b) fikrning taxminiy, gumon va
noaniqligini bildiruvchi modal so‘zlarga; v) afsus, ajablanish kabilarni bildiruvchi modal so‘zlar; g) fikr o‘zaro
munosabati, tartibini bildiruvchi modal so‘zlarga bo‘linishi. Bu haqda olimlarni bir xil emasligi haqida. Modal
so‘zlardan demak, xullas, masalan, umuman, jumladan, chunonchi kabilarni fikrni umumlashtirish, uning
xulosasini bildirish, yana dalillar keltirish kabi ma’nolarni bildirishi. Binobarin, xususan, aksincha kabi modal
so‘zlar biror fikrni ta’kidlash, ajratib ko‘rsatish, birini rad etib, ikkinchisini tasdiqlash kabilarni bildirishi. Modal
so‘zlar quyidagi sintaktik vazifalarni: so‘z-gap, kirish so‘z, bajarishi. modal so‘z hisoblanmaydigan so‘zlar haqida.
Modal so‘zlarning: ot, sifat, fe’l, ravish, yordamchi so‘zlaridan o‘sib chiqqanligi to‘g‘risida.
Do'stlaringiz bilan baham: |