Qarshi davlat universiteti o‘zbek tili va adabiyoti metodikasi kafedrasi

2.19. Undov va taqlidiy so‘zlar. (2 soat). 
Undov his – hayajonni, xitobni bildirishga xizmat qilishi. Undovlarning leksik ma’noga ega emasligi, u tuyg‘u 
va  his  –  hayajonni  bevosita  bildirishi.  Undovning  gap  bo‘lagi  bo‘la  olmasligi  va  gapda  gap  bo‘laklari  bilan 
grammatik jihatdan bog‘lanmasligi. Undovda ohang muhimligi, u bo‘lmasa, undov his-tuyg‘uni ifodalay olmasligi. 
Ohangning turlicha bo‘lishiga qarab undovlar: 1) shodlikni; 2) afsuslanishni; 3) ajablanish, afsuslanishni ifodalashi. 
Undovlar fonetik shakllanishi, morfologik butunligi, ekspressivligi va maxsus ohang bilan, kelishik, egalik, 
shaxs, zamon kabi grammatik ma’nolarni anglatmasligi jihatidan boshqa so‘z turkumlaridan farq qilishi. 
Undovlarning turlari. Ular tuzilish jihatidan sodda va tarkibli bo‘lishi. Sodda undovlar fonetik tarkibi jihatidan: 
a) bir unlidan; b) unli+undosh yoki undosh+unlidan; v) ikki unli va bir undoshdan yoki ikki undosh va bir unlidan 
iborat bo‘lishi. Tarkibli undovlar esa qo‘shma va takror kelish asosida tuzilishi. Undovlar ma’nolarga qarab: 1) his 

---

– hayajon va 2) buyruq – xitob undovlarga bo‘linishi. Ularning o‘ziga xos jihatlari. Taqlidiy so‘zlar shaxs, predmet 
va turli jonivorlar tovushiga, ularning harakat va holatiga taqlid bildiruvchi so‘zlar ekanligi. Ular fikrning aniq va 
ravshan bo‘lishiga xizmat qilishi. Ular: a) tovushga taqlid; harakat va holatga taqlid so‘zlarga bo‘linishi. Tovushga 
taqlidiy so‘zlar birlikdagi turlitovushga taqlid qilish, ularni takrorlash asosida hosil qilinishi. Obrazga taqlidiy so‘zlar 
shaxs va narsaning shu’la, harakat, holat yoki miqdorini tasvirlash, ularga taqlid qilish asosida hosil qilinishi. 
Taqlidiy so‘zlar tuzilish jihatidan yakka, takroriy va juft bo‘lishi; taqlidiy so‘zlarning sintaktik vazifasi undovda 
kengligi.  Undan  ot,  fe’l  va  boshqa  so‘z  turkumlarining  yasalishi  ancha  mahsuldorligi  ko‘pgina  taqlidiy  so‘zlar 
qo‘shma fe’llarga asosiy komponent bo‘lishi. 
Taqlidiy so‘zlar gapda: ega, sifatlovchi, to‘ldiruvchi, hol vazifalarini bajarishi mumkinligi.