Qarshi davlat universiteti o‘zbek tili va adabiyoti metodikasi kafedrasi

2.14. Fe’lning tarz kategotiyasi (yordamchi, ko‘makchi va to‘liqsiz fe’llar). (4 soat). 
Yordamchi  fe’llar  harakat  bildirmasligi  (mustaqil  ma’noga  ega  emasligi).  Ular  turli  grammatik  ma’nolar 
ifodalash  uchun  yoki  boshqa  vazifada  xizmat  qilishi.  Yordamchi  fe’llar  asosiy  xususiyatlariga  ko‘ra  uch  turga 
bo‘linishi: 1) So‘z yasash uchun xizmat qiluvchi va bog‘lama vazifasini bajaruvchi yordamchi fe’llar; 2) fe’llarga 
qo‘shilib, turli qo‘shimcha ma’no ifodalovchi yordamchi fe’llar (chiq, qol) kabi. Bular fe’llarning analitik shakllarini 
hosil qilishi va ular ko‘makchi fe’llar deb yuritilishi; 3) fe’l va fe’l bo‘lmagan so‘zlar bilan qo‘llanib, turli ma’nolar 
ifodalovchi, yordamchi vazifalarda qo‘llanuvchi (edi, ekan, emish) to‘liqsiz fe’llar haqida. 
Fe’lning analitik shakli va sintetik shakli haqida. Sintetik shakl fe’lning davomliligi, takroriyligi va nuxsizligi 
kabi  ma’nolarni  ifodalashi  va  ular  –la  (cho‘qila,  ishqa-la);  -gila  (kila,  -qila);  -(i)msira,  -(i)ngqira,  -(i)sh  (oqarish, 
to‘lish) kabi shakl yasovchilari bilan hosil bo‘lish. Analitik shakllar  -(i) b, -a(y) affikslari bilan yasalishi. Ularga ko‘r, 
tur, yot, qol, qo‘y, ket, yubor, to‘sh, o‘t, chiq, ber, bor, tashla, qara, boh, boshla, ol, bil kabi ko‘makchi fe’llarning 
birikishi.  To‘liqsiz  fe’llarning  –(a)r,  -mas,  -gan,  yoshgan  kabi  sifatdosh  shakllariga,  -ib,  -moqda  kabi  fe’lli 
shakllarga qo‘shilishi va boshqalar.