N. M. Mahmudov, A. Nurmonov, A. Sh. Sobirov

37-dars. BOG‘LOVCHISIZ QO‘SHMA GAPLARNING BOSHQA 
QO‘SHMA GAP TURLARI BILAN MA’NODOSHLIGI 
YUZASIDAN TAHLIL
160-mashq. 
O‘zbek  xalq  maqollarini  o‘qing.  Yaxshi  va  yomon  so‘z 
haqida  suhbatlashing.  Tinish  belgilarining  ishlatilishiga  e’tibor  bering. 
Gaplarni  bog‘langan  va  ergashgan  qo
‘shma 
gaplarga  aylantiring,  o‘rtadagi 
farqlarni  tushuntiring.
1.  Gapning  qisqasi  yaxshi,  Qisqasidan  hissasi  yaxshi. 
2.  Donning  achchig‘i  yaxshi,  So‘zning 
–
  shirini.  3.  Duo  olgan 
omondir,  Qarg‘ish  olgan  yomondir.  4.  Yomon  gap 
–
  bosh  qozig‘i, 
Yaxshi  gap 
–
  jon  ozig‘i.  5.  Yomon  til  boshga  balo  keltirar,  Yaxshi 
til  davlat,  dunyo  keltirar. 
161-mashq. 
Bog‘lovchisiz  qo‘shma  gaplarni  bog‘langan  va  ergashgan 
qo‘shma  gaplarga  aylantirib  ko‘chiring.  Farqlarini  tushuntiring. 
1.  Traktorchilar  tashvishlanib  qolishdi:  oziq-ovqat,  yonilg‘i 
tugayapti.  2.  Mana,  shohona  bo‘lmasa-da,  boshpana  kulbamiz 
bor,  tanishib  olamiz,  gurunglashib  chiqamiz.  3.  Tashqarida  sovuq 
zabtiga  olgan,  izg‘irin  uvullab,  qor  bo‘ralab  yog‘ardi.  4.  Vaqt 
ham  allamahal  bo‘ldi,  yigitlar,  biz  ham  endi  yotib  uxlaylik. 
(T. Shomurodov)  
  162-mashq.
  Matnni  ko‘chiring.  Undagi  bog‘lovchisiz  qo‘shma 
gaplarni  yana  qanday  qo‘shma  gaplarga  aylantirish  mumkin? 
1.  Har  qanday  yumushni  boshlashdan  oldin  uchta  qoidaga 
amal  qil.  Birinchidan,  niyating  pok  bo‘lsin:  Xudo  seni  qo‘llaydi. 
Ikkinchidan,  borar  manzilingni  aniq  belgilab  ol:  yo‘ldan 
adashmaysan.  Uchinchidan,  matonatli  bo‘l:  ortga  chekinmaysan.   
(O‘.Hoshimov)    
1.  Bog‘lovchisiz  qo‘shma  gaplar  bog‘langan  qo‘shma  gaplarga 
aylantirilganda,  uning  qaysi  tomoni  o‘zgaradi?
http://eduportal.uz

---

75
2.  Bog‘lovchisiz  qo‘shma  gaplar  tarkibidagi  sodda  gaplar  bir-biri 
bilan  qanday  vosita  yordamida  bog‘lanadi? 
3.  Bog‘lovchisiz  qo‘shma  gaplarda  qanday  tinish  belgilaridan 
foydalaniladi? 
163-mashq. 
Uyga vazifa.
  Qo‘shma  gaplarni  bog‘langan,  ergashgan 
va  bog‘lovchisiz  kabi  turlarga  ajratib  ko‘chiring.  Bir  qo‘shma  gap  turini 
boshqasiga  aylantirishga  harakat  qiling.
1.  Ko‘chalarda  odam  siyrak,  shuning  uchun  ular  otlarini 
yo‘rttirib  borardilar.  (Tohir Malik) 2.  Omon  ovchining  ov 
sarguzashtlari  ko‘plarni  qiziqtirardi:  ko‘plari  hikoya  eshitish  uchun 
kelardi.  (Sh.Xolmirzayev)  3.  Qattiq  charchagan  edim,  nima  deb 
javob  berganimni  bilmayman.  (Said Ahmad)  4.  Agar  biron  asarim 
kitobxon  og‘ziga  tushsa,  mendan  oldin  u  sevinib  ketardi.  (Said 
Ahmad)
  5.  Sizlar  ketdingizlar-u,  men  bechora  yetim  boladek 
mung‘ayib  qolaverdim.  (Said Ahmad)