N. M. Mahmudov, A. Nurmonov, A. Sh. Sobirov

157-mashq.
 
Mazmuni  o‘zaro  yaqin,  lekin  har  xil  bog‘lovchi 
vositalar  bilan  bog‘langan  qo‘shma  gaplar  tuzing.  Ularning  orasidagi 
farqni  izohlang.
Namuna: 
1.  Eshik  ochildi,  xonaga  rassom  kirib  keldi.
2.  Eshik  ochildi  va  xonaga  rassom  kirib  keldi.
3.  Eshik  ochildi-da,  xonaga  rassom  kirib  keldi.
4.  Eshik  ochildi-yu,  xonaga  rassom  kirib  keldi.
5.  Eshik  ochildi  hamda  xonaga  rassom  kirib  keldi.
http://eduportal.uz

---

72
158-mashq. 
Qo‘shma  gaplarni  bog‘langan,  ergashgan  va  bog‘lovchisiz 
kabi  turlarga  ajratib  ko‘chiring.  Bir  qo‘shma  gap  turini  boshqasiga 
aylantirishga  harakat  qiling.
1.  Sizning  qistovingiz  bilan  ko‘nishga  ko‘ndim-u,  lekin  o‘sha 
kundan  beri  o‘zimga  kelolmayman.  (Erkin A’zam).  2.  U  bir  narsa 
demoqchi  bo‘lib  geologlar  tomonga  o‘girildi.  Lekin  ular  ancha 
olislab  ketishgan  edi.  (O‘. Umarbekov)  3.  Xolang  —  savodsiz 
bir  narsa,  ammo  yurt  ko‘rgan  xotin.  (Said Ahmad)  4.  Endi  nima 
bo‘lib  shundoq  bo‘lganini  aytib  o‘tirishga  fursatim  yo‘q –  idorada 
odamlar  kutib  o‘tiribdi.  (Abdulla Qahhor) 
1.  Nima  uchun  qo‘shma  gaplar  qismlarini  bog‘lovchi  vositalarda 
ma’nodoshlik  va  vazifadoshlik  mavjud?
2.  Qo‘shma  gaplar  qismlarini  bog‘lovchi  vositalar  ma’nodoshligining 
lug‘aviy  ma’nodoshlik 
(chiroyli  //  go‘zal),    grammatik  
ma’nodoshlik 
(akamga  oldim  //  akam  uchun  oldim)  bilan 
qanday  aloqasi  bor?
3.  Ohang,  teng  bog‘lovchi  va  bog‘lovchi-yuklamalar  vazi-
fadoshligiga  misollar  keltiring.
159-mashq.
  Uyga vazifa
.  Berilgan  qo‘shma  gaplar  qismlari  orasiga 
turli  bog‘lovchi  vositalarni  qo‘yib,  bir  necha  qo‘shma  gap  turlarini  hosil 
qiling  va  yozing.
1.  Zal  jim,  xalq  parda  ochilishini  kutar  edi.  (Abdulla Qahhor) 
2.  Qo‘shning  tinch  –  sen  tinch.  (Maqol)