Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

sotarman,  balki  bozorda  «svejiy»  go„sht  ko„tarib  yuradigan  chayqovchidirman, 

balki  to„yma-to„y  sang„iydigan  otarchidirman,balki  o„taketgan  qallob, 

tovlamachidirman… (E.A‘zam) kabi. 

Balki  nafaqat  bog‗lovchi,  balki  modal  so‗z  sifatida  ham  faol  ishlatiladi: 

Umrimda ko„rmagan o„g„lini maqtaydi. O„qituvchi deydi. Boshimga uramanmi! - 

Balki, o„g„li rostdan ham yaxshi boladir... (O‗.Hoshimov) kabi. 

Balki  yordamchisi  funksional  jihatdan  badiiy,  publitsistik  uslublarda  faol 

qo‗llanilsa,  ilmiy  va  rasmiy  uslubda  buning  aksidir.  So‗zlashuv  uslubida  nutqiy 

muloqot  jarayonida  uning  balkim  varianti  faol  qo‗llaniladi:  -  Kim  biladi,  balkim 

namoz o„qimoqni ixtiyor etgandir? (T.Murod) kabi.  

 Holbuki  O‗TILda  zidlov  bog‗lovchisi  sifatida  berilib,  ma‘nosi  (mazmuni) 

bir-biriga  qarama-qarshi  (zid)  bo‗lgan  qo‗shma  gap  tarkibidagi  gaplarni  bog‗lash 

uchun  xizmat  qilishi  va    aslida  esa,  biroq  ma‘nolarini  ifodalashi  aytilgan.

39

 

Lug‗atning  shu  sahifasida  gap  shundaki,  haqiqatda  esa,  holbuki  ma‘nolarini 

beradigan 

vaholanki 

so‗zi 

ham 

keltirilgan. 

Shuningdek, 

O‗TILda 

vaholanki/vaholonki  so‗zi  ham  vosita  sifatida  talqin  qilinib,  holbuki  ma‘nosida 

ekanligi va teng huquqli, lekin zid ma‘noli gaplarni bog‗lash uchun xizmat qilishi 

                                                 

39

Ўзбек тилининг изоҳли луғати. V жилд. -Б.549. 

---

61 

 

ta‘kidlangan.

40

  Holbuki  qo‗shma  gap  tarkibidagi  ma‘nolari  bir-biriga  zid  bo‗lgan 

ikki  sodda  gapni  o‗zaro  bog‗lashga  xizmat  qiladi:  Yoshlarning  sarasi  yoshligiga 

rioya  talab  qilmaydi,  holbuki,  ilgarilari  yoshlikda  yoshligiga,  qariganida  qarib 

qolganiga rioya talab qilib o„tgan  kishilar oz  emas  edi  (A.Qahhor)  kabi.  Sirtdan 

qaraganda mazkur so‗zning bahosi shu. Ammo bu baho bir tomonlama  – u faqat 

so‗zning  grammatik  vazifasini  qamrab  olgan,  xolos.  Aslida  esa  uning  imkoniyati 

grammatika doirasida chegaralanib qolmaydi. 

Holbuki  qo‗shma  gap  tarkibidagi  sodda  gaplar  o‗rtasida  zidlov  vositasi 

vazifasini bajarganda biroq, ammo bilan substansial qiymatdosh bo‗ladi. Masalan: 

1) biroq bilan: O„zingday hayron turdim: Yashil edi butoqlar,  Holbuki, tan, ildizi 

Qurib-chirib  bitgandi  (A.Suyun);  2)  ammo  bilan:  Undan  keyin  avtor  bir  qator 

familiyalarni  buzib  ko„rsatgan,  masalan:  Shodiyev  deyiladi,  holbuki  Shotiyev 

bo„lishi kerak! (A.Qahhor). 

Holbuki va biroq, ammo substansial uyg‗unlikni doimiy holat deb hisoblash 

to‗g‗ri bo‗lmaydi. Ularni o‗zaro almashtirish butunlay  mantiqsizlikka olib kelishi 

ham  mumkin:  Harakatlaring  yaxshi,  ammo  hozircha  sen  aralashmay  tur 

(So‗zlashuv  nutqidan)  deyish  mumkin  bo‗lgani  holda  Harakatlaring  yaxshi, 

holbuki  hozircha  sen  aralashmay  tur  deyish  mutlaqo  mumkin  emas.  Bu  holbuki 

elementida  subyektiv  munosabatning  mavjudligi  bilan  izohlanadi.  Shuning  uchun 

ham  A.Qahhor  ―Bizning  mulohazalarimiz‖  deb  nomlangan  felyetonida  ammo, 

lekin,  biroq  ning  birini  emas,  balki  holbuki  ni  qo‗llaydi:  Ro„yxatda  takror  ham