Endryu Xoskins va Jon Sutton Xalqaro maslahat kengashi: Stiven Braun

Mnemonik tasavvur 73
o'tmish  bilan  aloqalar,  "kelajak  hozirgi  zamon
muammolarini  o'zlashtirish  uchun  kam  manba"
sifatida, ammo tajriba makoniga bo'lgan ishonchimiz
kutish  ufqiga  borgan  sari  kamayadi.    Ekzistensial
shubha  va  ilmiy  haqiqat  o'rtasidagi  zamonaviy
qarama-qarshilik bu siljishning birgina namunasidir,
ammo  umuman  olganda,  taraqqiyot  va  rivojlanish
mafkurasi  natijasida  kelajak  taklif  etilayotgan
narsadan  tobora  ko'proq  ajralib  turadigan  narsa
ayon  bo'ladi.  o'tmish  taklif  qilishi  kerak.    O'tmish
endi kelajak uchun shablon bo'lib xizmat qilmaydi va
taxminlar  endi  oldingi  tajribadan  qoniqarli  tarzda
olib  tashlanmaydi.    Yuqorida  aytib  o'tganimizdek,
ular  bir-biri  bilan  uyg'un  ravishda  harakat  qilishlari
va kutish umuman bir-biridan ajralib ketmasligi; har
doim  kutish  tajribaga  asoslangan  yo'llar  bo'lishi
kerak.  Qanday  o'zgarishlar  ularning  mazmuni  va
munosabatlarining  tabiati.  Bu  ikkalasini  tarixiy  va
metahistik  tarixiy  kategoriyalar  sifatida  to'g'ri
ajratish kerak, holbuki Kosellek ba'zan ular o'rtasida
juda ko'p sirpanish paydo bo'lishiga imkon beradi va
"aksincha  uning  harakatlariga  qaramay  ...  o'zgarish
va zamonaviylikning himoyachisiga aylanadi".   Shu
sababli  u  an'anaviylik  va  zamonaviylik  o'rtasidagi
ikkitomonlama 
qarama-qarshilikning 
klassik
sotsiologik  tezisiga  haddan  tashqari  ko'p  narsalarni
sotib oladi. Shinkelning nuqtai nazarini moslashtirib,
shuni  aytishimiz  mumkinki,  tajriba  va  kutish
o'rtasidagi munosabatni o'zgartiradigan narsa ularni
bog'laydi. Hozirgi mnemonik xayol ma'lum bir tajriba
konfiguratsiyasi  (doimiy  buzilish  va  tez  sur'atlar
bilan 
o'zgarishi) 
natijasida 
yangi 
umidlarni
(rivojlanish  va  rivojlanishni)  keltirib  chiqaradi,
ammo  u  tajriba  va  tajribada  ham  faoldir.
Zamonaviylik sharoitida imkoniyatlar doirasi tubdan
kengayganligi 
sababli, 
umidlar 
bir-biriga
uyg'unlashadi.  Schinkel  foydalanadigan  misol  bu
kasbiy.  In  oldindan  zamonaviy  otam  bir  fermer  edi
agar men o'sgan kabi, misol uchun, u juda ehtimol bir
fermer  bo'lib,  kelajak  uchun  Mening  tarzi  bo'lishini
bo'lardi,  shuning  uchun  doim  kutish  tajribasidan  oz
ixtilof.  Oddiy  qilib  aytganda,  nasl-  nasabdan
naslga  oid  oilaviy  kasbiy  tajribamiz  ko'proq
tasavvurga  ega  bo'lib,  biz  uchun  keng  imkoniyatlar
yaratib  beriladi.  Keyin  nima  uchun  va  qanday  qilib
biz  o'z  tajribamizdan  tashqariga  chiqa  olamiz  va
kengroq umidlar va imkoniyatlar bilan ko'proq ijodiy
yo'llar  bilan  shug'ullanishimiz  mumkin.  Va  bu
o'zgarishda mnemonik xayol qanday bog'liq?
84
85
86
87

---

Biz  tajriba  tabiatining  mnemonic  xayol  tomonidan
sintez  qilinadigan  va  birinchi  fikrni  ta'minlaydigan
imkoniyatlarni  prognoz  qilish  uchun  asos  sifatida
ishlatilishini 
taklif 
qilamiz. 
Bo'lsa
oldindan  zamonaviy  jamiyatlar  hukmron  qilingan
birinchi qo'l, yashagan, yoki qaysi Tajriba mujassam
74  Mnemonic xayol
xayol  orqali  amalga  oshiriladigan  va  amalga
oshiriladigan  ma'lum  imkoniyatlar  va  umidlarni
qo'llab-quvvatlash, 
zamonaviy 
ijtimoiy 
hayot
ikkinchi 
darajali, 
vicaric 
yoki 
vositachilik
tajribasining  tarqalishi  bilan  tavsiflanadi  .  Aloqa
tarmoqlari,  vakillik  shakllari  va  ularning  cheksiz
ko'payish  qobiliyatining  tubdan  kengayishi  bizning
tajribamiz  doirasini  kengaytirdi,  shunda  u  bizning
tajribamiz 
doirasidan 
tashqariga 
chiqadi 
va
antropologik  boshqa  narsalar  bilan  yanada  ko'proq
aloqani  talab  qiladi. 
  Bu  mubolag'a  bo'lmasligi
kerak. 
Bizlardan 
birimiz 
ta'kidlaganimizdek,
zamonaviylikning  makon  va  mahalliy  tajribani
egallab 
olishiga 
nisbatan 
kengroq
konfiguratsiyalarda, odamlar qanday qilib uzoq vaqt
davomida  bibliyaviy  hikoyalar  orqali  boshqa
zamonlar  va  joylarga  tasavvur  qilib  borganliklarini
unutishimiz  mumkin.  xalq  qo'shiqlari  va  hikoyalari,
yoki  yaqinda  roman,  oyat  va  turli  teatr  tomoshalari
orqali.  Uyda  va  borish  joyida  bo'lish  televizor
tajribasidan  faqat  iborat  emas.    Ammo,  shubhasiz,
zamonaviy  sharoitda  joylashtirilgan  va  vositachilik
tajribasining  aralashuvi  ko'lami  va  xilma-xilligi
kengaymoqda.  Bunday  sharoitlar  tajriba  va  kutish
ufqlarini  o'zaro  bog'lash  uchun  yangi  imkoniyatlar
yaratadi  va  mnemonic  tasavvurni  yanada  faol  va
ijodiy  qiladi,  chunki  o'tmishni  hozirgi  kunga  har  xil
yangi usullar bilan kiritish mumkin.
Albatta,  Frankfurt  maktabidan  kelib  chiqqan
ommaviy 
axborot 
vositalari 
va 
ommaviy
madaniyatning  tanqidiy  nuqtai  nazaridan  kelib
chiqqan  holda,  hozirgi  paytda  haqiqiy  vaqtinchalik
va  tarixiy  ishtirokni  ta'minlash  uchun  vositachilik
tajribasi  vositalarining  potentsiali  shubhasizdir.
Xususan,  Adorno  uchun  madaniy  tovar  xotirani
mahkamlash  yoki  muzlatish  bilan  belgilanadi,
shuning  uchun  uning  o'tmish  bilan  faol  jarayonga
aloqadorligini  bekor  qilish  va  uni  iste'mol  ob'ektiga
aylantirish.  O'tmishni  xayoliy  jalb  qilish  manbai
sifatida  vositachilik  tajribasi,  kelajakka  bo'lgan
88
89

---

imkoniyatlarni  prognoz  qilish  va  hozirgi  vaqtdagi
harakatlar 
zamonaviy 
ommabop 
madaniyat
postmodernistik qaydlarida simulakralarning cheksiz
parodik aralashmasi bilan ajralib turadigan darajada
rad etildi.   Bu umidsiz tezis. Kerni ta'kidlaganidek, "
tarixiy  postmodernizmning  eng  katta  xatosi  -  bu
xayoliy  eslash  va  oldindan  o'ylashning  germenevtik
vazifasini e'tiborsiz qoldirishdir".   Mnemonic xayol
tushunchasi  bunday  tarixga  qarshi  moyilliklarga
qarshi  yo'lni  ishlab  chiqishga  qaratilgan  .  Kollektiv
xotira turli xil usullar bilan boshqarilishi mumkin va
ijtimoiy  amneziya  beixtiyor  yoki  xohlamagan  holda
rag'batlantiriladi,  ammo  bu  zamonaviy  mashhur
madaniyatning  butun  voqeasini  anglatmaydi.  U
analitik  jihatdan  qiyshaygan  va  noqulay  hisoblarni
yaratadi  deb  turib  oling.  Zero  zamonaviy  tarixda
eslab  qolish  va  tarixiy  ongni  anglash  imkoniyatlari
to'g'risida  ko'proq  mo''tadil  va  nuans  tushunchasi
beradi.
90
91
Mnemonik tasavvur 75
Andreas Xuyssen. Garchi u "vaqtsiz klaustrofobiya va
xayolparastlarning 
fantaziyalari 
va
simulyatsiyasining 
paqonini 
taratuvchi 
media
dunyosidan"  farqli  o'laroq,  mavzularni  eslash
agentligini  qursa  ham,  u  o'tmish,  kollektiv  meros  va
madaniy 
xotiraga 
tobora 
ko'proq 
qiziqish
uyg'otayotganini  sog'lom  belgisi  sifatida  ko'radi.
odamlar 
"axborot 
giperkompaniyasi" 
va
"vaqtinchalik  kengaytirilgan  tuzilmalarda  yashash
zarurligini  ifoda  etish"  bilan  kurashmoqda.    Biz
bundan  keyingi  bir  qadam  rivojlanish  himoya
qilaman.  Yigirmanchi  asrning  oxiri  va  XXI  asrning
boshlariga  xos  bo'lgan  intensiv  mnemonik  faoliyat
tajriba  va  kutish  ufqlarining  vaqtincha  qulashiga
chidamli  ekanligi  shunchaki  emas  .  Keyingi
zamonaviylikning  vakillik  imkoniyatlari  mnemonik
xayolning  ijodiy  harakati  orqali  tajriba  va
ekspeditsiyani 
o'zaro 
chuqurlashtirish 
va
kengaytirishning yangi usullarini taklif qiladi.