vatanini qo`msab yashaydi. Boburning vatanga qaytish orzusi amalga oshavermagach,
Hindistonni egallashga qaror qiladi va 1519-1525 yillarda Hindistonga bir necha bor
yurish qiladi. Nihoyat, 1526 yilning aprel‘ oyida Panipat jangida Sulton Ibroxim
Lo`diyni engib, Dexli xamda Agra shaharlarini egallaydi va Hindistonda Boburiylar
sulolasiga asos soladi. Shunday qilib, Bobur xayotining so`nggi yillarini Hindistonda
o`tkazadi va 1530 yil 26 dekabrda vafot etadi.
Bobur Mirzo taniqli sarkarda va davlat arbobi bo`lishi bilan birga, buyuk
yozuvchi va shoir ham edi. U qisqa umr ko`rgan bo`lishiga qaramasdan, jahonga
mashhur bo`lgan "Boburnoma", "Mubayyin", "Aruz risolasi" va "Xatti Boburiy" kabi
asarlarni yaratishga ham ulgurdi. Albatta, Bobur yaratgan asarlar orasidan eng nodiri
"Boburnoma" qomusiy asaridir. Mashhur venger
sharqshunos olimi Herman
Vamberi bu asarni "Sharq TSezarining kommentariyalari" deb baholaydi.
"Boburnoma" uch qismdan iborat. Birinchi qismda 1493 yildan 1504 yilgacha
Movarounnaxrda bo`lib o`tgan voqea-hodisalar haqida bayon qilinadi. Ikkinchi qism
1504-1524 yillarda Afg`oniston (qobul ulusi) dagi voqea-hodisalar bilan bog`liq.
Uchinchi kismda esa, 1525-1529 yillarda Shimoliy Hindistondagi siyosiy voqea va
hodisalar haqida yozilgan.
"Boburnoma" da 1509-1518 yillar, 1521-1524 va 1529-1530 yillardan bo`lib
o`tgan voqea-hodisalar to`g`risidagi ma`lumotlar yo`qolganligi sababli berilmagan.
Ma`lumki, Bobur o`z asarlarida boshqa masalalar qatori, siyosiy va huquqiy
masalalarga ham to`xtalib o`tgan. U o`zining davlat haqidagi qarashlarida davlatlarni
ikki turga bo`lib ko`rsatadi:
1. Adolatli, markazlashgan davlat.
2. Adolatsiz, tarqoq davlat.
Bobur doimo adolatli, markazlashgan davlat tarafdori bo`lgan va davlatni odil,
adolatparvar podsho yoki shoh boshqarishi kerak deb xisoblagan. Uning fikricha,
davlat boshlig`i hamisha oddiy, mehnatkash xalq haqida o`ylashi va g`amxo`rlik
qilishi zarur:
"Davlatqa etib mehnat elin unutma,
Bu besh kun uchun o`zingni asru tutma".
1) navdina—pul solig`i;
2) savoyim-hayvonlardan to`lanadigan solik;
3) tijorat-er solig`i;
4) savdogarchilik asosida tushadigan daromaddan olinadigan soliq:
a) naqdina-musulmon savdogarlardan olinadigan pul solig`i;
b) tijorat amvolining bayoni-musulmon bo`lmagan savdogarlardan olinadigan pul
solig`i.
Bobur savdodan olinadigan tamg`a solig`ini bekor qiladi. U soliqlar adolatli
darajada bo`lishi va bu soliqlardan yig`iladigan mablag`lar davlatning va shu davlat
aqlining ravnaqi uchun xizmat qilishi tarafdori bo`lgan.
Zahiriddin Muhammad Bobur o`zidan so`ng boy ilmiy meros qoldirgan va biz, bu
merosni chuqur o`rganmog`imiz hamda avaylab-asramog`imiz lozim, chunki Bobur
yaratgan qadriyatlar, mamlakatimizda fuqarolik jamiyati va demokratik huquqiy
davlatni shakllantirish jarayoni ketayotgan hozirgi bir davrda, o`sib kelayotgan yosh
avlod uchun yuksak ma`naviy-ma`rifiy ahamiyatga ega.
Do'stlaringiz bilan baham: