|
G`ARBIY EVROPADA O`RTA ASRLAR SIYOSIY VA
HUQUQIY TA`LIMOTLARI.
R E J A:
1. G`arbiy Evropada O`rta asrlar siyosiy va xuquqiy ta`limotlarining
vujudga kelishi.
2. Avgustin va Foma Akviniskiyning siyosiy va xuquqiy qarashlari.
3. Mavzu yuzasidan tayanch so`z va iborlar
G`arbiy Evropada O`rta asrlar siyosiy va xuquqiy
ta`limotlarining vujudga kelishi.
IV asrning oxiri va VI asrning ikkinchi yarmi oraligida Rim imperiyasining
qulashi bilan birga antik davr ham tugadi, o`rta asrlar boshlandi. Ming yildan ko`proq
vaqtning o`z ichiga olgan bu davr feodalizmning paydo bo`lishi, rivojlanishi va
inqirozga uchrashi davridir.
Feodal jamiyatning iqtisodiy asosini erga bo`lgan feodal mulkchiligi tashkil
qiladi. Qirol eng katta er egasi hisoblanar edi. U o`z vassalariga er taqdim etardi,
vassalar bunga javoban qirolga harbiy ko`mak ko`rsatishi va soliq to`lashlari shart edi.
Feodallar o`z navbatida dehqonlarni ishlatish bilan bir qatorda, hosilini ham bir
qismini o`ziga olardilar. X asrdan boshlab davlat hokimiyati kuchaya boshlaydi.
Qirolning vassalar ustidan hukumronligi dam kuchayib, dam susayib bordi. O`rta
asrlarning oxirlarida markazlashgan davlatlar yuzaga keldi. Rasmiy hokimiyat
absolyut monarx qo`liga o`tdi.
Davlat hokimiyatining kuchaytirish maqsadida qirol tomonidan tashkil qilingan
hukumat va uning amaldorlari davlatni boshqarishdagi ishtiroki tufayli ma`lum
hokimiyatni qo`lga kiritdilar. Natijada qirol va davlat aristokratiyasi o`rtasida
keskinlik paydo bo`ldi.
Bu keskinlikni bartaraf qilish yo`lida qirol paydo bo`la boshlagan uchinchi
tabaqadan tayach izlardi. Taxminan 17-asrning oxirgacha uchinchi tabaqa asosan
absolyutizmni qo`llab-quvvatlab keldi. Davlat bilan bir paytda cherkov ham rivojlanib
bordi. O`rta asrning ilk davridan boshlab xayotiy muammolar bilan qiziqishlar doirasi
asosan ma`naviy masalalar bilan cheklandi. Odamlar o`z hayotidagi o`ta og`ir
muammolar echimini dindan izladilar.
Siyosiy huquqsizlik, moddiy nochorlik va jismoniy azob-uqubatlar, yovuzlik va
iroda zaiflashishiga qaramay har bir kishi umid bilan yashardi. Xristianlik har bir
kishiga murojaat qilardi va umid berardi. Erdagi hayot, deb uqtirardi xristianlik,
drammatik tarixiy jarayonning bir qismidir xolos. Uning oxirida har bir kishini bu
hayotdagi nohakliklar va azob-uqubatlar uchun odil mukofat kutadi.
Bulardan yuqorida Tangri-Xudo, yaratuvchi mehribon va odil rux turadi. Erdagi
barcha mavjudod Xudo tomonidan odamlarning makoni sifatida panox topishi uchun
yaratilgan. Barcha uchun umumiy qonun Xudoning amri mavjuddir. Barcha odamlar
teng, zotan ularni Xudo o`ziga o`xshatib yaratgandir.
Bunday tushunish tabiiy huquq, umuminsoniy birdamlik va tenglik g`oyalari
uchun zamin bo`lish imkoniyatini yaratar edi. yangi xristianlik goyalari siyosiy va
xuquqiy ta`limotlarda ham o`z aksini topdi. Xristianlik hukumron dinga aylangan
vaqtdan boshlab O`rta asrlar siyosiy hayoti va siyosiy tafakkuriga jiddiy ta`sir
ko`rsatdi. Jamiyatda davlatdan tashqari cherkov instituti yuzaga keldi. Bu institut
rivojlanib bordi va IV asrdan boshlab O`rta asrlar oxirigacha davlat va cherkov
o`rtasidagi munosabatlar o`zaro raqobatda o`tdi.
Amaldagi qonunlarni asoslash uchun tabiiy huquqqa murojat qilinardi. ya`ni
tabiiy huquqqa tayangan va uning ifodasi deb talqin qilingan qonunlargina maqsadga
muvofiq hisoblanardi. Shuning uchun ham tabiiy huquqning rasmiy vakolatga ega
bo`lgan talqinchisi kim ekanligini aniqlash muhim ahamiyat kasb etdi. CHerkov
davlatning ahloqiy va diniy masalalari bo`yicha rasmiy talqinchi mavqeyini Ko`lga
kiritganidan keyin dunyoviy hukmdorlarning tanqid qilish uchun ma`lum asoslar
paydo bo`ldi. Bu Evropada ozodlik g`oyalarining rivojlanishida muhim ahamiyat kabs
etdi.
Cherkov dunyoviy hukmdorlarga itoat qilishni targ`ib qilardi. Zotan cherkov
dunyoviy hukmdorlar etik va diniy talablarga rioya qilmayapti deb topgan taqdirda,
o`zining bu chaqirig`idan voz kechishi ham mumkin edm. Nazariy jihatdan davlat
bilan cherkov o`zaro hamkorlik qilishlari kerak edi. Ammo ular nisbatan mustaqil
institutlar bo`lgani tufayli, ko`pincha ham papa, ham imperatorni ulug`lash kerak
bo`lardi. Dunyoviy xokimiyat va cherkov hokimiyati o`rtasidagi munosabatlar
ko`plab qarama-qarshilik va nizolar bilan xarakterlanadi. Targ`ib qilish qobiliyatiga
ega bo`lish uchun cherkov etarli iqtisodiy asosga, ya`ni ma`lum darajada dunyoviy
hokimiyatga ega bo`lishi kerak edi. Hukmdorlar esa ma`lum diniy obro`ga ega
bo`lishlari lozim edi. Bu ikki xokimiyatlar o`rtasidagi munosabatlarni keskin tus
olishga sabab bo`lardi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
