Toshkent moliya instituti "tasdiqlayman"

Dialektizmlar –  
adabiy tilning 
leksik me’yori 
emas. U soflikni 
buzadi, nutqning 
to‘g`ri 
tushunilishiga 
xalaqit beradi.
 
Nutqning sofligini 
buzuvchi omillarga 
quyidagilar kiradi: 
DIALEKTIZMLAR 
VARVARIZMLAR 
VULGARIZMLAR 
PARAZIT  SO`ZLAR 
KANSELYARIZMLAR 
JARGON  VA 
ARGOLAR 

---

224 
 
o`zbek  tiligagina  emas,  balki  ayni  paytda  mazkur  xorijiy  tillarga  ham 
hurmatsizlikni  ko`rsatadi.  Ba’zi    o`qituvchilar    o`z    nutqlarida    varvarizmlarni  
qo`llab,  bu  bilan  o`zlarining  boshqa  tillarni  ham  bilishlarini,  madaniy 
saviyalarining yuqoriligini ko`rsatmoqchi  bo`ladilar. Aslida esa bu past madaniy-
ma’rifiy saviya, tor tafakkur, qashshoq ma’naviyatdan  dalolatdir.  
Masalan, zvonok chalindi (qo‘ng`iroq chalindi), pererivga chiqdik (tanaffusga 
chiqdik),  zvonit  qildi  (qo`ng`iroq  qildi),  voobshche  (umuman),  koroche  (qisqasi), 
tak (xo‘sh) kabi bir qancha so`z va birikmalarning o`qituvchining nutqida uchrashi 
salbiy  hodisa sanaladi. Ilmiy va ilmiy-ommabop matnlarda misol yoki dalil  uchun 
olingan,  iqtibos  qilingan  xorijiy  tildagi  so`z,  birikma  va  jumlalar  varvarizm  deb 
baholanmaydi.  Bu  bayon  qilinayotgan  ilmiy  fikrning  asosliligini,  manbaga 
yondashuvning  xolisligini  kursatishga  xizmat  qiladigan  maqbul  usul  sanaladi. 
Varvarizmlar  badiiy  nutqda  o`ziga  xos  estetik  vazifani  bajaradi.    Badiiy  asardagi 
personajlarning  milliy  mansubligi,  xarakteri,  ichki  dunyosi,  madaniy-ma’rifiy 
saviyasi kabi bir qator jihatlarni ifodalashda varvarizmlardan foydalanish mumkin. 
Varvarizmlar,  asosan,  ayni  shu  personajlarning  nutqida  qo`llanadi.  Ko`pincha 
varvarizm qahramonning u yoki bu millatga mansubligini ta’kidlash uchun xizmat 
qiladi.  Ba’zan  badiiy  nutqdagi  varvarizmlar  qahramonning    milliy  mansubligini,  
ichki  dunyosini,    xarakterini  bir  chimdim  achchiq  kulgi  bilan  ochish  uchun  ham 
xizmat qiladi. 
 Vulgarizmlar 
badiiy 
asarlarda 
salbiy 
qahramonlarning 
dag`alligi, 
qo‘polligi 
va 
madaniyatsizligini  ko`rsatish  uchun  ishlatiladi.  Lekin 
bunday so`zlarning nutqda qo`llanilishi salbiy hodisadir. 
Umumtilda  dag`al,  haqorat  so`z  va  iboralar  ham  mavjud,  ammo  vulgarizmlar 
jamiyatda  barqarorlashgan  ma’naviy-axloqiy  qoidalarga  ziddir.  Ularni  nutqda 
qo`llash  nutqning  sofligini  tamoman  izdan  chiqaradi,    jamiyat  a’zolarining 
hamiyatiga  ham  tegadi.  O`qituvchi    nutqida  vulgar  so`zlarning    ishlatilishi 
pedagogning  tarbiyalanganlik  darajasi  tubanligini  ko`rsatadi.  Ta’kidlash  lozimki, 
badiiy nutqdagina ba’zan bunday so`zlarga joy ajratiladi.