Toshkent moliya instituti "tasdiqlayman"

So‘z tartibining 
o‘rnini almashtirib 
qo`llash: O`qituvchi 
semiz portfelli kishi 
edi. O`qituvchi 
portfelli semiz kishi 
edi.
 
Paronimlarni 
noto‘g`ri qo`llash: 
tizim-tuzum, isloh-
istiloh, istiqlol-
istiqbol, diplomat-
diplomant; 
 
Sinonimlarni 
noto‘g`ri qo`llash: 
fuqaro, shaxs, 
subyekt, inson 
so`zlarining o‘rnini 
almashtirib 
bo`lmaydi; 
 

---

219 
 
 
Nutqning  mantiqiyligi.
 
 Dars  fikr  yurita  olishni  talab  etiladi.  Bir  so`z 
bilan 
aytganda, 
 
o`qituvchi-pedagog 
darsni 
muqaddas  bilib,  mantiqiy  so`zlashi,  mantiqiy 
fikrlashi,  umuman,  sog`lom  nutq  va  fikr  egasi  
sifatida  o`z  o`quvchilari  qalbidan  chuqur  joy 
egallamog`i  kerak.  A.G.Chernishevskiy  «Nimani 
noaniq  tasavvur  qilsang,  shuni  noaniq  ifoda 
etasan,  noaniq  va  chalkash  ifoda  esa  fikrlar 
chigalligidan  dalolatdir»  degan  edi.  Nutqning 
mantiqiyligi  faqat  lisoniy  hodisa  bo`lmasdan, 
ekstralingvistik  hodisa  sifatida  ham  namoyon 
bo`ladi.  Agar  o`qituvchi  tilning  butun  qoidalarini 
yaxshi  bilsada,  o`zi  fikr  yuritayotgan  mavzuni 
yaxshi  bilmasa,  nutqning  mantiqiyligi  yuqori 
darajada bo`lmaydi. Zero, ulug`  mutafakkir  Forobiy 
to‘g`ri 
ta’kidlaganidek, 
«Mantiqning 
aqlga 
munosabati 
grammatikaning 
tilga 
munosabati 
kabidir.  Grammatika  odamlar  nutqini  tarbiyalagani 
kabi,  mantiq  ham  tafakkurni  haqiqiy  yo`ldan  olib 
borish uchun aqlni to‘g`rilab turadi».  
Fikr, tafakkur qilish sog`lom  bo`lsa, nutq ham talab darajasida bo`ladi. Fikr 
noto‘g`ri bo`lsa, nutq mantiqiy jihatdan tugal bo`lmasligi aniq. Grammatik jihatdan  
shakllanmagan nutq ham, nutqda noo`rin qo`llanilgan lug`aviy birliklar, grammatik 
shakllar  ham  mantiqqa    putur  yetkazadi.
 
P.I.Ivanovning  fikricha,  biz  faoliyatimiz 
jarayonida idrok va tasavvur qiladigan har bir narsa, har bir hodisa, o`zimiz qilgan 
ishimiz, o‘y va fikrlarimiz mantiqning obyekti bo`la oladi.  
Nutqning  mantiqiyligi  yuqoridagi  kommunikativ  sifatlar,  ya’ni  to‘g`rilik  va 
aniqlik bilan chambarchas bog`liqdir. Chunki to‘g`ri va aniq bo`lmagan nutq hech