Toshkent moliya instituti "tasdiqlayman"

5-reja   ► 

---

208 
 
Ma’lumki, bakalavr-idtisodchi mutaxassisligi uchun talaba 4 yil ta’lim oladi. 
U  4  yil  davomida  45-50  ta  fandan  reyting  natijasi  bo`yicha  yakuniy  nazorat 
topshirishi, 4-5 ta kurs ishi, bitiruv malakaviy ish yozishi lozim. Yuqori  malakali  
bakalavr-iqtisodchilarni  tayyorlash  esa  ta’lim tizimiga bog`liq.  
  Hozirgi  iqtisodiy  islohotlar  iqtisodiyot  tilida 
jiddiy 
o`zgarishlar 
bo`lishiga 
asos 
bo`layapti. 
Vujudga  kelayotgan  iqtisodiy  tushunchalar  yangi 
iqtisodiy  so`z  va  terminlarni talab  qilyapti. Demak, 
iqtisodiyot tilining lug`at  tarkibi  to‘xtovsiz  ravishda 
boyib  borayapti.  Iqtisodiyot  tili  haqida  so`z  yuritar 
ekanmiz  tushuncha,  so`z,  termin,  birikma  va  gap 
haqida  qisqacha  ma’lumot  berishni  lozim  topamiz. 
Tushuncha  moddiy  borliq,  predmet  yoki  uning 
xossasi,  hodisa  yoki  voqeaning  kishi  miyasidagi 
in’ikosi,  umumlashgan  aksidir.  Tushunchaning 
umumlashtirish  xususiyati nihoyatda  muhim  belgidir, 
chunki 
inson 
tajribalarining 
umumlashtirilgan 
natijasigina  tushunchada  aks  etadi.  Tushunchaning  
umumlashtirish  xususiyatlari  so`zda  ham o`z ifodasini topadi, chunki tushuncha 
so`z ma’nosining yadrosini tashkil qiladi.  
So`z tilning asosiy birligidir, chunki u birinchidan, konkret predmetlarni yoki 
abstrakt tushunchalarni (voqea-hodisalar, harakat, belgi, holat) ataydi, ikkinchidan 
grammatik  qoida-qonuniyatlarga  tayangan  holda  gap  tuzish  va  fikr  ifodalash 
imkonini beradi, uchinchidan, kishi emotsiyasini, ruhiy  holatini ifodalaydi. 
  Tushuncha  va  so`z  munosabatini  “bozor”  leksemasi  misolida  ko`rib 
chiqamiz. Ma’lumki, tovar ayirboshlash bozorning dastlabki shakli bo`lgan. Bozor 
bu  alohida  savdo-sotiq  qilinadigan  joy.  Bozor-bu  oluvchi  bilan  sotuvchi 
uchrashadigan  joy.  Ba’zilar  terminni  so`zga  qarama-qarshi  qo`yishadi,  holbuki 
terminni  ham  leksikologiya  va  grammatika  kategoriyalari  orqali  o`rganish 
terminning imkoniyatlari kengligini tasdiqlaydi.  
Termin so‘z singari ba’zi 
xususiyatlarga ega: 
1.Polisemantik, xususan 
sinekdoxa va metonimiya 
terminlarda ham bo`ladi: 
kreditning  elastikligi, o`rinbosar tovarlar, o‘rmalovchi inflyatsiya. 
2. Iqtisodiy terminlarning 
ba’zilarida omonimiya 
mavjud: chek, muomala.
 
3. Iqtisodiyot 
terminologiyasida 
sinonimiya mavjud: 
sarmoya- mablag`,            
mezon-o‘lchov, ustama-
qo`shimcha, qarzdor-
debitor, qarz-kredit. 
So`z yasovchi affikslar 
terminlar yasashda 
ishtirok etadi. 
 
 

---

209 
 
   Iqtisodiyot leksikasi xalq tilining boyishiga, rivojlanishiga katta ta’sir etadi. 
O`zbek  iqtisodiyot leksikasini  shartli  ravishda  ikki  guruhga ajratish mumkin: 
1. Umumiste’mol iqtisodiy so`zlar. 
2. Iqtisodiy terminlar. 
Umumiste’mol  iqtisodiy  so`zlarga  bozor,  pul,  darz,  boylik,  savdo,  soliq  va 
shu kabi hammaga tushunarli bo`lgan so`zlar kiradi. 
Iqtisodiy  terminlar  esa  umumiste’moldagi  so`zlardan  bir  qator  xususiyatlari 
bilan  farq    qiladi.    Iqtisodiy    termin    o`z-o`zidan    paydo    bo`lmaydi,    balki 
xususiyatiga  va vazifasiga ko`ra  kashf  etiladi. Iqtisodiy    terminning  ma’nosi bitta 
bo`ladi.  So`z    esa    bir    necha  ma’nolarda  qo`llanilishi  mumkin.  O`zbek  tilining 
iqtisodiy terminlari iqtisodiyotning turli sohalariga bog`liqdir. 
1.  Bank  ishi:    milliy  valyuta,  so‘m,  qiymat, 
narx,  talon,  kupon,  jamg`arma,  xazina,  qarz  pul, 
banknot,  veksel,  chek,  kredit  kartochkalari,  pul 
aylanmasi, pul massasi, pul agregati, bank, pul tizimi, 
metallik  nazariyasi,  miqdoriylik  nazariyasi,  pul 
muomalasi,  inflyatsiya,  kredit,  tijorat    krediti,  bank 
krediti, davlat krediti, xalqaro kredit, kreditning chegaralari, lizing, hisobli kredit, 
lombardli kredit, lizing operatsiyalari, lizing shartnomasi, kredit mexanizmi, kredit 
yig`indisi,  foiz  stavkasi,  kredit    xavf-xatari,  aktiv,  passiv,  foiz  marjasi,  eksportli 
kredit, muammoli ssuda. 
2.  Soliq  va  soliqqa  tortish:  soliq  obyekti, 
soliq    subyekti,  soliq    manbalari,  soliq    normasi, 
soliq  birligi, soliq  stavkasi, soliq  deklaratsiyasi, 
soliq  siyosati, soliq   mexanizmi, soliq  tizimi, to‘g`ri  soliq,  egri soliq, bojxona 
boji,  davlat  boji,  ijara  haqi,  to`lov,  yig`im,  daromad  solig`i,  foyda  solig`i,  avans 
to`lovlari,  foyda,  yalpi  foyda,  korxonalar  daromadi,  soliq  to`lovchi,  qo`shilgan 
qiymat solig`i, aksiz, aksiz solig`i, yer solig`i, mol-mulk solig`i, aholi solig`i, soliq  
idorasi, soliq   qo‘mitasi, soliq  qonunchiligi. 
 
Iqtisodiy terminlarni 
ixtisosliklardan kelib 
chiqqan holda quyidagicha 
guruhlarga ajratish
 
mumkin: