Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti biologiya bo

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

1. Aminokislotalarni sanoat miqyosida ishlab chiqarishning istiqbollari 

Hozirgi  paytda  butun  dunyoda  aminokislotalarni  sanoat  miqyosida  ishlab 

chiqarishga  alohida  e`tibor  berilmoqda.  Aminokislotalarni  yyetarli  miqdorda  ishlab 

chiqarish  ular  asosida  hayvonlar  uchun    yem-oziqa  va  insoniyat  uchun  oziq-ovqat 

mahsulotlari  tayyorlashning  cheksiz  imkoniyatlari  paydo  bo`ldi.  Ratsion  tarkibida  u 

yoki 

bu 

aminokislotaning, 

ayniqsa 

almashinmaydigan 

aminokislotalarning 

yetishmasligi  yoki  umuman  bo`lmasligi  organizmning  o`sishi  va  rivojlanishiga  o`ta 

salbiy  ta`sir  ko`rsatadi.  Almashinmaydigan  aminokislotalar  jumlasiga:  arginin, 

gistidin,  lizin,  leysin,  izoleysin,  serin,  treonin,  metionin,  triptofan,  fenilalaninlar 

kiradi. Hayvon ratsioni tarkibiga yetishmaydigan aminokislotadan foizning juda kam 

miqdordagi  ulushini  qo`shib  berish    yem-oziqa  oqsilini  oziqa  qimmatini  2  martaga 

oshiradi. Jahonda hozirgi kunda sanoat miqyosida aminokislotalarni ishlab chiqarish 

400  ming  tonnadan  oshib  ketdi.  Har  yili  jahonda  220  ming  t  glutamin  kislota,  160 

ming  t  metionin,  50  ming  t  lizin,  7  ming  t  glitsin,  100-200  ming  t  triptofan  ishlab 

chiqarilmoqda.    yem-oziqa  va  oziq-ovqat  mahsulotlari  ishlab  chiqarishda  leysin, 

izoleysin, prolin, treonin va boshqa aminokislotalarga bo`lgan talab yuqori (130 ming 

t)  bo`lishiga  qaramay,  bu    aminokislotalar  kamroq  miqdorda  ishlab  chiqarilmoqda. 

Bugungi kunda jahon amaliyotida ishlab chiqariladigan jami aminokislotalarning 60  

% mikrobiologik uslubda ishlab chiqarilmoqda. Kelajak istiqbolda L-aminokislotalar 

ishlab  chiqarishning  mikrobiologik  uslubi  yanada  keng  quloch  yoyadi.  Bu  uslubda 

aminokislotalar  ajratib  olish  boshqa  uslublarga  qaraganda  texnik-iqtisodiy  jihatdan 

ancha  qulay,  hamda  bu  uslub  bir  sanoat  korxonasining  o`zida  induvidual 

aminokislotalarni  yuqori  tozalikda,  shuningdek  ularni  ham  oziq-ovqat,  ham    yem-

oziqa,  ham  tibbiy  maqsadlarda  ishlatish  mumkin  bo`ladi.  Bugungi  kunda  metionin, 

glutamin kislota, lizin, triptofan, treonin, glitsin va qator boshqa aminokislotalarning 

D,  L-shakllarini  sanoat  miqyosida  ajratib  olish  ishlari  yo`lga  qo`yilgan.  Zamonaviy 

texnologiyalar  individual  aminokislotalarni  juda  yuqori  samara  bilan  hamda,  yuqori 

darajadagi kimyoviy  tozalikda  ishlab  chiqarish imkonini beradi. Lekin bu  uslubning 

kamchiligi shundaki, olinadigan mahsulotni ko`p tonnali miqdorda ishlab chiqarishni 

yo`lga  qo`yib  bo`lmaydi.  Odatda    yem-oziqa  va  oziq-ovqat  maqsadlarida  ajratib 

olinadigan  aminokislotalar  faqat  L-shaklda  bo`lishi  shart.  Mikrobiologik  uslubda 

ishlab  chiqariladigan  aminokislotalar  rasemat  holatda,  ya`ni  mahsulot  tarzida  ajratib 

olingan  aminokislotalarning  D,  L  –shakllarini  aralashmalaridan  iborat  bo`ladi.  Bu 

aminokislotalar  aralashmasidan  L-shakllarini  ajratib  olish  juda  murakkab  jarayon 

hisoblanadi,  hamda  bu  ishni  amalga  oshirish  ancha  qimmatga  tushadi.  Tayyor 

mahsulot  tarkibida  D-shakldagi  aminokislotalarning  bo`lishi  maqsadga  muvofiq 

emas, chunki ular odam va hayvon organizmi tomonidan o`zlashtirilmaydi, ularning 

ba`zilari  esa  organizm  uchun  zaharli  bo`ladi.  Bu  qoidadan  glitsin  va  metionin 

mustasno bo`lib, glitsinning optik izomeri yo`q, metioninning har ikkala izomeri ham 

odam va hayvonlar tomonidan bir xil o`zlashtiriladi.