Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

Maqsad  turlari
Maqsadni turkumlash 
belgilari
Maqsadlar
1
Umumjamiyat 
miqyosidagi muno- 
sabatlami aks ettirishiga 
qarab
•  siyosiy maqsadlar
•  iqtisodiy maqsadlar
•  ijtimoiy maqsadlar
•  ma’rifiy-ma’naviy maqsadlar
•  xalqaro  munosabatlar sohasida- 
gi maqsadlar va boshqalar.
2
Boshqaruv darajalariga 
qarab
•  Hududiy maqsadlar:
-  mamlakat maqsadlari
-  viloyat maqsadlari
-  tuman maqsadlari
-  qishloq maqsadlari
-  ishlab chiqarish maqsadlari
-  xalq xo‘jaligi maqsadlari
-  tarmoq  (sektor) maqsadlari
-  korxona (firma) maqsadlari
- yakka shaxs maqsadi
3
Amalga oshirish 
muddatiga qarab
•  joriy  maqsadlar
4
Boshqaruvning amalga 
oshirilishiga qarab
•  istiqboldagi  maqsadlar
-  uzluksiz (kundalik) maqsadlar
-  fursatli maqsadlar
-  bir martalik maqsadlar
13

---

5
Kutiladigan natijalarga 
qarab
•  pirovard maqsadlar
6
Murakkablik darajasiga 
qarab
•  oraliq maqsadlar
-  oddiy, an’anaviy maqsadlar
-  muammoli maqsadlar
-  innovatsion maqsadlar
Mazkur  turkumlanishdan  ko‘rinib  turibdiki,  maqsadlar 
o ‘zaro  bogMiq  bo‘lib,  muayyan  iyerarxiyaga,  y a’ni  yuqori  va  quyi 
maqsadlarga boMinishi, bir maqsad boshqa bir maqsadga bo‘ysunishi 
mumkin.
Maqsadlar joriy,  istiqbol,  uzluksiz,  fursatli  boMishi  mumkin. 
Boshqarish  jarayonida  bir  martalik  maqsadlarga  ham  zaruriyat 
tugMlishi  mumkin.  Bunday  maqsadlar,  odatda,  korxona  uchun 
kutilmagan,  favqulodda vujudga kelgan  muammoni  yechish  uchun 
o ‘rtaga qo‘yiladi.
Boshqarishga  maqsadli  yondashuv  namoyandalari  barcha 
maqsadlami  quyidagi to ‘rtta guruhga boMishadi:
• oddiy, an’anaviy maqsadlar;
• muammoli  maqsadlar;
• innovatsion maqsadlar;
• xodimlar malakasini,  mahoratini oshirish  bo‘yicha maqsadlar.
Menejmentning  asosiy  maqsadlari:  bashoratlash,  rejalashti­
rish va biznesning k o ‘zlangan natijalariga erishish.
Menejerlarning  vazifasi  mavjud  boMgan  moddiy  resurslar 
asosida  iste’molchilar  ehtiyojini  hisobga  olib  tovar  va  xizmatlar 
ishlab  chiqarishni  tashkil  qilish,  firmaning  foydaliligini,  ishlab 
chiqarish  jarayonini  oqilona  tashkil  etish  orqali  bozorda  uning 
barqaror mavqeini  ta ’minlash,  ilmiy-texnika bazasini  rivojlantirish, 
kadrlar salohiyatidan  samarali  foydalanish hisoblanadi.
Buning uchun quyidagilar zarur:
•  Texnologik qayta qurishva ishlab chiqarishni avtomatlashtirishni 
amalga  oshirish,  yuqori  malakali  ishlovchilardan  foydalanishga 
o ‘tish;
14

---

•  Xodimlar ishini rag‘batlantirish;
•  Firmaning  samarali  faoliyati  ustidan  doimiy  nazorat  qilish, 
barcha boMinmalar ishini  muvofiqlashtirish;
•  Yangi bozorlami doimiy izlash  va o ‘zlashtirish.
Menejerlarga  firmaning  rivojlanish  maqsadlarini  aniqlash, 
ustuvor  vazifalarni,  ulami  am alga  oshirish  tartibini  belgilash, 
firmani  rivojlantirish  strategiyasini  ishlab  chiqish,  qo‘yilgan 
vazifalarni  muddatida  bajarish  tadbirlari  tizimini  tayyorlash,  zarur 
boMgan  resurslami  va  bo‘shliqni  toMdirish  manbalarini  baholash, 
belgilangan topshiriqlarni bajarish ustidan nazoratni kuchaytirish va 
odamlarni  samarali  boshqarish  kabi  masalalami  yechishga  to ‘g ‘ri 
keladi.
Bozorda  samarali  harakat  qiladigan  menejer  jarayonining 
hamma shakllari va bosqichlari  birligini ta’minlaydi.
Menejment 
uchun 
um um iy 
va 
maxsus 
m a q s a d la r 
xarakterlidir.  Umumiy  (strategik)  m a q sad lar  butun  firmaning 
rivojlanish  konsepsiyasini  aks  ettiradi.  M axsus  m a q sa d la r  esa, 
umumiy  maqsadlar  chegarasida  firmaning  asosiy  faoliyat  turlari 
bo‘yicha tuziladi.
Tashkilotlar  muvaffaqiyati  avvaliga  osonlikcha  talqin  etilishi 
mumkin,  lekin  keyinchalik  isbotsiz  yoki  xato  boMib  qolishi  ham 
mumkin.
B oshqaruv  —   bu  tartibsiz  ommani  (olomonni)  sam arali 
maqsadga yo‘naltiri!gan va unumdor guruhga aylantiruvchi  m axsus 
faoliyat ko‘rinishi.
1.4. M enejm entning boshqa  fa n la r bilan aloqadorligi
Boshqaruv  tizimi  va  mehnat jamoalari,  menejer  va  xodim lar 
orasidagi murakkab о ‘zaro aloqalar majmui boshqaruv munosabatla- 
rida o ‘ziga xos muammolar tug‘diradi. Zero, menejment, eng avvalo, 
insonlami  boshqaradi.  Odamlarni  ongli  mehnatga  qiziqtirish,  tad- 
birkorlikka,  mehnatga  ijodiy  yondashish,  o ‘ziga  ishonish,  yangi 
bilim  va  ko‘nikmalar  egallashga  chorlash  insonlami  boshqarish 
demakdir.
15

---

Ijtimoiy hodisalaming mohiyatini toMiq tushunib etish, dialek- 
tik uslubga asoslangan  bilish  uslublari  menejmentni  o ‘rganish  uslu- 
bidir.  Menejmentga  xos  boshqa  uslublar  ham  mavjud:  hodisalarni 
bilishga  konkret  tarixiy  yondashish,  aniq  holatni  ko‘zda  tutuvchi 
tizim li yondashuv,  maqsadli  yondashuv, tizimlar tahlili.  Menejment 
tadqiqotini  eng  samarali  usuli  sotsiologik  tadqiqotlar  o ‘tkazishdir. 
Bundan  tashqari,  ekspertlar  uslubi,  me’yoriy  uslub  va  shunga 
o ‘xshash uslublar ham am alda qoMlaniladi.
Boshqarish  jarayonlari,  funksiyalari,  boshqaruv  tarkibiy 
tizim larini  tashkil  etish,  axborot  va  kommunikatsiya,  ish  yuritish 
v a hujjatlashtirish,  boshqaruvning texnik vositalari  ham  menejment 
tarkibiga kiradi.
Menejment  tarkibining  muhim  boMimlaridan  biri  asoslangan 
boshqaruv  qarorlarini  bajarishni  tashkil  etish,  boshqarishning 
avtomatlashtirilgan  tizimlari,  binobarin,  EHMlarni  joriy  etishdir. 
M enejment  boshqaruv  apparati  xodimlari,  ularning  ishini  tashkil 
etish,  rahbar va mutaxassis  faoliyatini  baholaydi,  kerakli  holatlarda 
boshqaruvga o‘zgartirish  kiritadi.
Inson o ‘z faoliyatida turli vazifalarni boshqaruvchi, o ‘ziga xos 
predmet  va  mohiyatiga  ega  ko ‘plab  fanlar bilan  ish  ko‘radi.  Masa­
lan,  ishlab  chiqarishni  ijtimoiy  fanlardan  tashqari  tabiiy  va  texnik 
fanlar  ham  o ‘rganadi.  M enejment  boshqa  fanlardan  farqli  ravishda 
ishlab  chiqarishni  bir  butun  yaxlit  holda  ijtimoiy  va  aniq  fanlar 
oraiigMda tekshiradi va ishlab chiqarishga har tomonlama ta’sir etish 
yoMlarini  izlaydi.  Menejmentning  nazariy  asoslari  falsafa  va  bozor 
iqtisodi qonunlaridir.
Menejment iqtisodiy nazariya bi lan uzviy bog‘ langan. M a’ lum- 
ki, iqtisodiy nazariyaning predmeti sotsial-iqtisodiy munosabatlardir. 
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik rivojlangan  sari  inson  faolligi 
ortaveradi.  Shuning  uchun  boMsa kerak,  menejment  sotsiologiya va 
ruhshunoslik (psixologiya)  fanlari  bilan  ham  bogMangan.
Menejment  rejalashtirish,  statistika,  buxgalteriya  hisobi,  mo­
liya  va  kredit,  mehnat  iqtisodi,  makro  va  mikro  iqtisodiyot  hamda 
boshqa  fanlar  bilan  ham  uzviy  bogMangan.  Barcha  iqtisodiy
16

---

fanlar  erishgan  yutuqlami  bozor  iqtisodiyotini  boshqarishga  joriy 
etish  menejmentning  eng  asosiy  vazifalaridan  biridir.  Menejment 
m a’muriy,  fuqarolik va mehnat huquqlari  bilan ham  o ‘zaro  aloqada. 
Huquqiy  fanlar  menejmentning  huquqiy  asoslarini  aniqlab, 
mansabdor  shaxslar  o ‘rtasidagi  huquqiy  munosabatlar,  tomonlar 
o ‘rtasidagi o ‘zaro huquq va tartibotni belgilaydi.
Shunday qilib, menejment fan sifatida tarmoqlararo fan boMib, 
u ham  ijtimoiy, ham tabiiy  fanlar bilan chambarchas  bogMiq.