Oliy va 0 ‘rta maxsus ta’lim vazirligi n. M. Ziyavitdinova, Y. M. O‘rinov, Sh. N. Xayitov menejment

4

---

I  BOB.  MENEJMENT FANI  PREDMETI VA 
VAZIFALARI
1.1. Menejment tushunchasi va  mohiyati
Menejment  tushunchasi  va  mohiyati.  Iqtisodiyotni  erkin- 
lashtirish  sharoitida  boshqarish  tizimini  tubdan  qayta  qurish  —  
respubiikadaolibborilayotganislohotlarningmuhim yo‘na!ishlaridan 
biridir.  Iqtisodiy  islohotiaming  samarali  amalga  oshirilishi  uchun 
boshqarishning turli  sohalarida  ijobiy o ‘zgarishlarning boMishi ju d a 
muhimdir.
Iqtisodiy  islohotlarning ustuvor maqsadlari:  bozor iqtisodiyo- 
tini  bosqichma-bosqich  shakllantirish;  k o ‘p  ukladli  iqtisodiyotni 
yaratish;  korxonalarga,  fuqarolarga  keng  iqtisodiy  erkinlik  berish, 
ularning  faoliyatiga davlatning  bevosita  aralashuvidan  voz kechish; 
resurslardan  samarali  foydalanishni  ta’minlaydigan  chuqur tarkibiy 
o‘zgarishlar qilish; kishilardayangicha  iqtisodiy fikrlashni  shakllan­
tirish.
Menejment  —   inglizcha  so‘z  boMib,  ingliz  tilining  Oksford 
lug‘atida berilgan tavsifga binoan  u:
•  Boshqaruv  hokimiyati  va san’ati;
•  Resurslami  boshqarish  bo‘yicha  alohida  mohirlik  va  ma’muriy 
ko‘nikmalar,  degan  m a’nolarni anglatadi.
Boshqacha  aytganda,  menejment  —   bu  boshqaruv,  y a ’ni 
resurslarni,  odamlarni  boshqarish,  samarali  faoliyat  olib  borish 
va  foyda  olishni  bilish,  foyda  miqdorini  ko^paytirish  jarayonidir. 
Shu  nuqtai  nazardan  boshqaruv  —   bu  o ‘ziga  xos  yuksak  san’at  va 
mahoratni talab qiluvchi tanlov, shu tanlov asosida qaror qabul qilish 
va  uning bajarilishini  nazorat qilishdir.
Menejment  —   bu  bozor  iqtisodiyoti  rivojlanishi  talablariga 
toMiq javob  beradigan  boshqarishning  bir turidir.  Boshqarish  ishlab 
chiqarish  va jam iyat rivojlanishidagi  murakkab tadbiri  sifatida  ko‘p 
omillar  bilan  xarakterlanadi.  Farq  texnologik,  ijtimoiy-psixologik 
va  boshqa  rivojlanish  darajalari  bilan  ham  aniqlanadi.  Boshqarish 
kichik va yirik biznesda ham farqlanadi.  M enejmem ko‘p qirralidir:

---

iqtisodiy,  siyosiy,  ijtimoiy,  moliyaviy,  falsafiy,  psixologik,  texnik, 
tashkiliy.  Insonlar  faoliyatini  boshqarish  professional-menejerdan 
yuksak  san’atni,  mahoratni,  u  tomonidan  qo‘llaniladigan  usul  va 
uslublaming  keng  to ‘plamini,  boshqarish  va  tadbirkorlik  malaka- 
larini  talab  etadi.  H ar  qanday  tashkilot,  korxona,  muassasa,  firma, 
korporatsiya va kompaniya tirik organizmdir.
Menejment  —   bu  bozor  iqtisodida  amal  qilayotgan,  faoliyat 
yuritayotgan  korxonaning  optimal  xo‘jalik  natijalariga  ko‘p 
turli  menejment  mexanizmining  ijtimoiy-iqtisodiy  tamoyillari, 
funksiyalari  va uslublarini qo‘llash  asosida erishishga yo‘naltirilgan 
alohida  kasb  faoliyatidir.  Menejment  korxonada  odamlar  ishini 
tashkil qilish bilan bog‘liq bo‘lgan faoliyat sohasini ham bildiradi. Bu 
samarali  imkoniyatlar  o ‘rganiladigan bilimlar sohasidir.  Menejment
—  bu kasbiy faoliyat, fan va san’atdir. Bu tashkil etish, rejalashtirish, 
nazorat,  tashkilot  ichidagi  o ‘zaro  ta’sir  etishni  muvofiqlashtirish, 
tashkilot salohiyatidan foydalanish orqali ishlami amalga oshirishdir.
Bugungi kunda menejment va boshqaruv to ‘g ‘risida ko‘pchilik 
tomonidan qabul  qilingan quyidagi fikrlar mavjud:
• 
Yuksak  san’at  va  mahoratni
talab qiluvchi tanlov
• 
Mustaqil fan
•  Faoliyat turi, funksiya
Boshqaruv
• 
Jarayon
• 
Tashkilotlarni  boshqaruvchi 
kishilar
• 
Boshqaruv 
apparati 
yoki 
organi
Menejment
Har  qanday  faoliyatning  ijobiy  natija  berishi,  eng  avvalo, 
tanlovni  to ‘g ‘ri  bajara  olish,  m a’qul  va  ishonchli  qaror  qabul  qila 
olish  hamda  bu  qarorning  bajarilishini  nazorat  qilishga  bog‘liq. 
Masalan,  yuqori  foyda  olish  quyidagi  uchta  jihat  bo‘yicha  to‘g ‘ri 
tanlovni  va  ishchan  qaror  qabul  qilinishini  talab  qiladi.  Bu jihatlar 
xarajat miqdori,  n af va bahodir.