O‗zbekiston respublikasi oliy va o‗rta maxsus ta‘lim vazirligi namangan davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiy fakul‘teti

Etnometodologiya  —  odamlarning  kundalik  ijtimoiy  o‗zaro  ta‘sir 
doirasida  bajargan  harakatlari  yoki  aytgan  so‗zlariga  qanday  ma‘no 
berishlarini  o‗rganish.  Etnometodologiya  o‗zaro  ta‘sir  jarayonida  odamlar 
bir-birlariga ma‘no uzatishlarining «etnometodlarini» o‗rganadi. 
Etnotsentrizm  —  boshqa  madaniyatlar  g‗oyalari  va  amaliyotini  o‗z 
madaniyatining  atamalari  yordamida  idrok  qilish.  Etnotsentrik  hukmlar 

---

 
40 
boshqa madaniyatlarni adolatli baholash imkonini bermaydi.  
Evolyutsiya  (yun.  ebolitio  —  avj  oldirish,  rivojlantirish)  — 
revolyusiya  (inqilob)ga  va  inqilobiy  yo‗lga  qarash  bo‗lgan,  tadrijiy 
rivojlanish usuli, u to‗g‗risidagi fal-iy ta‘limot. Zamonaviy evolyusion naz-ya 
butun borliqni rivojlanishda, deb qaraydi. Evolyusion naz-ya XIX a.da paydo 
bo‗ldi.  CH.Darvin  o‗zining  turlarni  kelib  chiqishi  to‗g‗risidagi  ta‘limotida 
organik  olamning  tadrijiy  rivojlanish  qonuniyatlarini  ko‗rsatib  berdi.  XX  a. 
oxirida  tabiatshunoslikda  ―katta  portlash  naz-yasi‖  paydo  bo‗lishi  b-n 
koinotning  keyingi  E.siga  bir  qator  aniqliklar  kiritildi.  Hoz.  zamon 
tabiatshunosligi  ―har  qanday  mavjudot  E.  natijasi‖dir  degan  g‗oyaga 
asoslanadi. Dunyoning zamonaviy manzarasi E.ning umumiy xarakterga ega 
ekanligini  isbotlamoqda.  Fanlararo  soha  hisoblangan  kibernetika  E. 
mexanizmini o‗rgana boshladi. XX a. 70-y.larida bu soha har qanday ob‘ekt 
E.sini  harakatga  keltiruvchi  kuchni  tahlil  qilishga  kirishdi.  Tabiatda, 
jamiyatda  va  ma‘naviy  dunyodagi  E.  mohiyatini  ochib  berishga  harakat 
qilmoqda.  Ulug‗  mutafakkirlar  inqilob  vayrongarchilikka  asoslangan, 
odamlarning moddiy va ma‘naviy asoslariga zarar etkazadigan, qadriyatlarni 
yo‗q  qiladigan  sotsial  hodisa  ekanligini  ko‗rsatganlar.  P.  Sorokinning 
fikricha, 
inqilob 
jamiyatni 
sotsiallashtirmaydi, 
odamlar 
ahvolini 
yomonlashtirib,  erkinlikni  bo‗g‗adi.  Jamiyat  o‗z  taraqqiyoti  yo‗lida  kelgan 
inqirozlarni  islohotlar  orqali  hal  etadi.  Jamiyatni  bosqichli  rivojlanish 
haqidagi naz-yalarda ham bir to‗lqindan ikkinchi to‗lqinga o‗tishda inqilobiy 
o‗zgarishning  yuz  berishi  aytiladi.  Biroq,  mohiyatan  bu  inqilob  qonli 
urushlarni  keltirib  chiqaradigan  ijtimoiy  inqilobdan  tubdan  farq  qiladi. 
Ijtimoiy  inqilob  deb  siyosiy  tizimni  zo‗rlik  bilan  va  vaziyat  hisobga  olmay 
og‗dirib  tashlash  nazarda  tutiladi.  Bu  esa,  jamiyat  hayotini  izdan  chiqaradi, 
xalqqa  kulfat  keltiradi.  Evolyusion  o‗tish  esa,  hozirgi  davrda  texnologik 
o‗zgarishlar,  moddiy  va  ma‘naviy  ravnaq,  ta‘lim  tizimini  isloh  qilish  orqali 
ro‗y  bermoqda.  o‗zbekistonning  mustaqillikni  mustahkamlash,  demokratik 
jamiyat  bozor  munosabatlariga  bosqima-bosqich  o‗tish  yo‗li  jahon 
mamlakatlari  tadrijiy  taraqqiyotining  ilg‗or  yutuqlariga  asoslangan.  Bu 
borada  amalga  oshayotgan  ―Taraqqiyotning  o‗zbek  modeli‖  ana  shu 
mezonlarga  javob  beradi.  ng  o‗z  tushunchalari  doirasida  idrok  qilishni 
xohlamaydigan yoki bunga layoqatsiz shaxs.