2-Amaliy mashg’ulot: kimyoning asosiy qonunlari masalaning qo`yilishi

molyar massasi asos hosil qigan metalning valentligiga yoki gidroksil guruhi 

soniga bo’linadi. 

---

 

б

) Э

асос

=  

𝑀𝑟

асос

(ОН)

сони

; 

 

 

 

Tuzlar ekvivalentini topish uchun tuzning molyar massasi metalning 

valentligi balan metal atomlar soniga ko’paytmasiga bo’linadi.  

г) Э

туз

=  

𝑀𝑟

туз

𝐴𝑏

𝑀𝑒

∙ 𝑀𝑒

атом

 сони

 

 

 

Demak, NaCl, KNO

3

 kabi tuzlarning ekvivalentlari son jihatdan ularning molyar 

massalariga teng, lekin MgSO

4

, AlCl

3

, Al

2

(SO

4

)

3

 tuzlari uchun ekvivalent miqdori 

tegishlicha ular molyar massalarining ½, ⅓, va 1/6 qismlariga teng. 

Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida qatnashadigan moddalar ekvivalentlarini 

topish uchun ularning molekulyar massalari shu reaksiyada qatnashadigan (modda 

bergan yoki qabul qilgan) elektronlar soniga bo‘linadi. Birikmaning ekvivalenti 

deganda, uning tegishli reaksiyada vodorodning bir ekvivalenti (1,008 massa 

qismi) yoki kislorodning bir ekvivalenti (8 massa qismi) yoxud boshqa moddaning 

bir ekvivalenti bilan reaksiyaga kirishadigan miqdori tushuniladi. Xulosa qilib 

aytganda, moddalar bir-biri bilan ekvivalentlariga mutanosib miqdorlarda 

reaksiyaga kirishadilar. Shunga ko‘ra quyidagini yozish mumkin:  

.

B

A

В

А

B

A

Э

Э

m

m









 

                 Hajmiy nisbatlar va Avagadro qonunlari 

 

 

Gaz moddalar bilan ishlaganda ular orasida boradigan kimyoviy 

reaksiyalarda gazlar qanday hajmiy nisbatlarda o’zaro ta’sir etishini bilish muhim 

nazariy va amaliy ahamiyatga ega. 

 

Gaz moddalar orasida borayotgan kimyoviy reaksiyalarning 

tenglamalaridagi koeffisiyentlar reaksiyada qancha hajm modda ishtirok etganini 

ham bildiradi. Masalan, is gazi (CO) ning yonish reaksiya tenglamasida, 

2CO + O

2

 = 2CO

2

 

 

reaksiyaga ikki hajm uglerod (II)oksid bir hajm kislorodni biriktirganida ikki 

hajm uglerod (IV)oksid hosil bo’lishi ko’rsatilgan. Bunda gazlarning hajmiy 

nisbatlari 2:1:2 ekanligi ko’rinib turibdi. 

 

Boshqa bir misol. Sanoatda azot va vodoroddan ammiak olish quyidagi 

tenglamaga muvofiq amalga oshiriladi: 

N

2

 + 3H

2

 = 2NH

3

 

Bunda hajmiy nisbatlar V(N

2

) : V(3H

2

) = V(2NH

3

) = 1:3=2 bo’ladi. 

                                            1           3              2 

 

Gaz moddalar orasida boradigan kimyoviy reaksiyalarni ancha mukammal 

o’rgangan fransuz kimyogari Jozef Lui Gey Lyussak (1778–1850) 1808 yilda 

quyidagi qoidani olg’a surdi.