Yoshlar fiziologiyasi va gigiyenasi

 
 
Jismoniy rivojlanishning ko’rsatkichlari. 
  Yangi tug’ilgan go’dak nisbatan kalta qo’l- oyoqlari, tanasi va boshining 
kattaligi  bilan  farqlanadi.  Uning  kallasining  uzunligi  tanasi  uzunligining- 
1/4qismini,  ikki  yashar  bolada-  1/5  qismini,  olti  yashar  bolada-  1/6  qismini, 
o’n  ikki  yashar  bolada-  1/7  qismini,  voyaga  yetgan  odamda-  1/8  qismini 
tashkil etadi. 
Yosh  kattalashgan  sari  kallaning  o’sishi  sekinlashadi,  oyoq-  qo’llarning 
o’sishi  esa  kuchayadi.  Jinsiy  yetilish  davrining  boshlanishiga  qadar  tana 
proporsiyalaridagi farq bo’lmaydi va ular pubertat davrida yuzaga chiqadi.  
      Tananing  bo’yi  va  eni  o’rtasidagi  proporsiyalarni  turlicha  bo’lishini  uchta 
bosqichini ajratish mumkin: 
-4 yoshdan 6 yoshgacha; 
-6 yoshdan 15 yoshgacha; 
-15 yoshdan to voyaga yetguncha qadar 
Tananing bo’yiga o’sishining notekisligi quyidagicha namoyon bo’ladi: 
- yangi tug’ilgan bolaning bo’yi 48-52 sm bo’ladi; 
- bola  hayotining  birinchi  yilida  uning bo’yi 25 sm o’sadi  va 75 sm  ni tashkil 
etadi; 
- ikkinchi yilida 10 sm o’sadi; 
- kichik maktab yoshida bola bo’yi 6-10 sm; 
- bola 8-10 yoshga yetganda 3-5 smga o’sadi. 
Tana  o’sishining  eng  ko’p  ortishi  qiz  bolalarda  12  yoshga  kelib,  o’g’il 
bolalarda  esa  15  yoshda  kuzatiladi.  Bo’yning  o’sishi  asosan  qiz  bolalarda  19 
yoshga kelib, o’g’il bolalarda esa 20 yoshga kelib tugallanadi. Yangi tug’ilgan 
davrdan  to  voyaga  yetgunga  qadar  insonning  bo’yi-  3  marotoba,  tanasi-  3,5 
marotoba, qo’llari- 4, oyoqlari- 5 marotoba uzunlashadi.  
     Tana vazni yoshga qarab quyidagicha o’zgaradi: 
-  yangi  tug’ilgan  qiz  bolalarning  o’rtacha  vazni  3,0  kg,  o’g’il  bolalarniki  esa 
3,4 kg bo’ladi; 
- bolaning vazni tug’ilgandan keyin birinchi oyda 600 gr, ikkinchi oyda 800 gr 
ortadi; 
-  bir  yashar  bolaning  vazni  tug’ilganidagi  vaznidan  3  marta  ortib  9-10  kg  ga 
yetadi; 
- 2 yoshli bolaning vazniga 2,5-3,5 kg qo’shiladi; 
- 4,5,6 yoshli bola vazniga har yili 1,5-2,0 kg vazn qo’shilib boradi.  
7 yoshdan boshlab ularning vazni tez ortib boradi. 10 yoshgacha o’g’il bolalar 
bilan  qiz  bolalar  vazni  bir  xil  o’zgaradi.    Jinsiy  yetilish  boshlanishi  bilan 
qizlarning  vazni  4,5-5,0  kg  dan  14-15  yoshda  har  yili  5-  8  kg  ortadi.  O’g’il 

---

 
119 
bolalarda  esa  13-14  yoshdan  vazni  7-8  kg  ortadi,  15  yoshdan  boshlab  esa 
ularning vazni qizlarning vaznidan ortib ketadi.