Tekshirish savollari:
1. Yosh fiziologiya fani nimani o’rganadi?
2. Gigiyena faninig vazifalari nimalardan iborat?
3. Davlatimiz yosh avlodni tarbiyalash himoya qilish
yilida qanday ishlar olib bormoqda?
4. Yosh fiziologiyasi va gigiyena fanini rivojiga
xissa qo’shgan olimlardan kimlarni bilasiz?
117
2- ma’ruza: Mavzu: O’sish va rivojlanishning umumiy qonunlari.
Irsiyat va muhit.
Reja:
1. O’sish va riuvojlanishning umumiy qonunitatlari.
2. Jismoniy rivojlanishning ko’rsatkichlari.
3. Akseleratsiya-o’sish va rivojlanishning tezlashuvi.
4. Organizmning davrlari va ta’rifi.
5. Irsiyat va muhit.
Bolalar va o’spirinlar o’sishi va rivojlanishining umumiy qonuniyatlari.
Bolalarni to’g’ri tarbiyalash uchun ular organizmining o’sishi va rivojlanishi
kabi asosiy xususiyatlarini bilish zarur. O’sish va rivojlanish barcha tirik
organizmlar kabi odam organizmiga xos xususiyatdir.Organizmning har
tomonlama o’sishi va rivojlanishi uning paydo bo’lgan vaqtidan boshlanadi.
Bu ikki jarayon murakkab hisoblanib, bir butun va bir- biriga bog’langandir.
Osish deganda tana hujayralarining ko’payishi natijasida tirik organizm
o’lchamlarining ortishi, ya’ni bo’yning cho’zilishi, og’irlikning ortishi
tushuniladi. Bola ma’lum yoshgacha to’xtovsiz, ammo o’sish davrida ayrim
tana qismlarining nomunosib o’sishi (bosh, oyoq, qo’l suyaklari, ko’krak
qafasi va qorin bo’shlig’i ichki organlari) turli yoshda har xil jadallikda
bo’lishi mumkin, shunga qaramasdan barcha to’qima va hujayralarda ya’ni
organlarda o’sish bir vaqtda ayollarda o’rtacha 18-19 yoshgacha, erkaklarda
19-20 yoshgacha tugallanadi.
O’sish qatorida hujayrada ularning bajaradigan vazifasining ortishi jarayoni
kuzatiladi. Bu rivojlanish jarayonidir.
Rivojlanish deganda o’sayotgan organism to’qima, hujayra va
organlarining shakllanishi, ya’ni bola organizmi hujayralarining takomillashib,
o’smirlik va yetuk yoshdagi odamlarga xos bo’lgan bir muncha murakkab
tizimlarga ega bo’lishiga aytiladi.
Bunga voyaga yetgan davrdan boshlanadigan qarish jarayonlari ham kiradi va
qoidaga binoan, organizmni qayta rivojlanishi boshlanadi. Rivojlanish jarayoni
a’zolar va ularning tizmlari faoliyatini funksional differensiyalanishi va
takomillanishida namoyon bo’ladi, masalan, markaziy asab tizimining
reflector faoliyatini ichki kortikal aloqalarni, yurak- qon tomir, ovqat hazm
qilish,
tayanch
sistemasini
harakatlanishi
va
boshqa
tizimlarning
murakkablashuvi va rivojlanishi hisobiga takomillashuvida bilinadi.
Organizmni o’sishi va rivojlanishida barcha etaplarni bolalik, o’smirlik,
yoshlik, yetuklik davrlarini bosib o’tadi. O’sish bu organizmning miqdor
ko’rsatkichi, rivojlanish esa sifat ko’rsatkichi bo’lib, bu ikki jarayon notekislik
ya’ni geteroxroniya, uzluksiz va akseleratsiya jarayonlari asosida yuzaga
chiqadi.
Notekis rivojlanish yoki geteroxroniya. Organizmning normal xolatida o’sish
va rivojlanish bir- biri bilan juda yaqin aloqada va hamkorlikda bo’lsa ham,
118
ular bir vaqtda va bir xil jadallikda sodir bo’lmaydi, chunki biron- bir a’zo
massasining kattalashishi uni bir vaqtda funksional jixatdan takomillashuvini
bildirmaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |