Samarqand qishloq xo’jalik instituti

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

43 
 
V. G'o'zaning nematodalar qo’zg'atadigan kasalliklari. 
5.1. Nematodalar qo’zg'atadigan Meloydoginoz kasallilgi 
G’o’za ekinlari uchun eng xavfli nematoda kasalligi (nematodoz) meloydoginoz 
deb ataladi va u o’simlik ildizida gall (bo’rtma)lar rivojlanishi bilan ta’riflanadi. 
Qo’zg’atuvchi nematodalar gall nematodalari nomini olgan. Meloydoginoz keng 
tarqalgan va paxta hosiliga iqtisodiy zarar yetkazadigan mamlakatlarda (Shimoliy, 
Markaziy, Janubiy Amerika, Afrika) kasallikni faqat 1 tur -janubiy gall nematodasi 
(Meloidogyne incognita) qo’zg’atadi (Healt va b.q., 1981; Hake va b.q., 1996).
O’zbekistonda (va umuman Markaziy Osiyoda) meloydoginozni 2 ta tur va 1 kenja tur 
- janub gall nematodasi Meloidogyne incognita, uning kenja turi g’o’za gall 
nematodasi Meloidogyne incognita acrita va yeryong’oq gall nematodasi 
Meloidogyne arenaria qo’zg’atadi deb hisoblanadi (Kiryanova, Krall, 1971; 
Mavlyanov, 1976).
Meloydoginozning geografik tarqalishi. G’o’zada meloydoginoz AQSh, 
Janubiy va Markaziy Amerika, Afrika, Osiyo, Avstraliya va Yevropada aniqlangan; 
MDH mamlakatlaridan Armaniston, Ozarbayjon, Gruziyada; Markaziy Osiyoda 
Tojikiston, Turkmaniston (Ashxabod, Mari, Tashauz, Lebap viloyatlari) da tarqalgan.
Meloydoginozning 
g’o’za hosiliga ta’siri. AQSh da janubiy gall 
nematodasining bahorda ekishdan oldin tuproqdagi miqdori bilan g’o’za hosilining 
nobud bo’lishi orasidagi nisbatlari aniqlangan. Tarkibida 50 foiz va ko’proq qum 
bo’lgan qumtuproq va qumli loy tuproqlarda nematoda hosilga zarar yetkazadi. 
Bunday tuproqlarda zararlangan g’o’zaga suv yetishmasligi keskin tus oladi, 
nematodalarning harakatlanishi va saqlanishi osonlashdi. Tarkibida qum kam bo’lgan 
tuproqlarda nematodaning zarari ham kam bo’ladi. 
Zararlangan g’o’za o’q ildizining uchi nobud bo’lsa o’simlik faqat 
shikastlangan mayda yon ildizchalar yordamida oziqlanadi. O’simlikda gul va 
ko’saklar miqdori, ko’sak o’lchami va og’irligi natijada pasayib, hosil kamayadi. O’rta 
(138-F) va ingichka (5940-I) tolali navlarning sog’lom o’simlikdagi ko’saklar, tegishli 
ravishda, 2,8 va 1,3 g kelgan. Dalalarda kasallikning 55-67 va 82 foizga tarqalishi 

---

44 
tegishli ravishda, ko’saklar soni 2,9 marta va hosil 23,8 foizga pasayishiga olib kelgan 
(Kiryanov, Kral, 1971; Mavlyanov, 1976).