Samarqand qishloq xo’jalik instituti

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
IV. G’o’zaning ko’sak va tola kasalliklari 
Bu kasalliklar dunyodagi g’o’za ekiladigan barcha mintaqalarda uchraydi, 
ammo hosilga ta’siri iqlim bilan bog’liq holda farqlanadi. Ko’sak va tola o’suv davri 
seryog’in mintaqalarda ekinning ko’p qismida va kuchli, iqlimi quruq joylarda 
dalalarning kamroq qismida va past darajada zararlanadi. Misol uchun, tuprog’i boy, 
iqlimi seryog’in, o’simliklar baland (152-183 sm) va qalin bo’ladigan AQShning 
Luiziana va Missisipi shtatlarida ko’sak chirishi keng tarqalgan va 1955-1981 
yillarning ko’p mavsumlarida 50 foizgacha hosil nobud bo’lgan; havo namligi ancha 

---

39 
past Texas va Oklaxoma shtatlarida esa bu kasallik jiddiy muammo emas va faqat 2 
foizdan kam hosil yo’qotilishiga sababchidir (Pinckard va b.q., 1981). 
O’zbekistonda (va boshqa Markaziy Osiyo mamlakatlarida) ko’sak va tola 
odatda pishish davrida shikastlanadi. Kasallik tola va chigit sifati pasayishiga, ba’zan 
esa nobud bo’lishiga olib keladi. Kasallik paydo bo’lishi, tarqalishi va
rivojlanishiga kuzgi yomg’irlar, ekin baland, shoxlangan, qalin bo’lishi tufayli 
quyosh nurlari o’simlikning ko’p qismiga yetib bormasligi va ekin orasida shamol 
yurishi kamayishi, yotib qolishi, mavsum so’nggida keragidan ortiq suv qo’yish, 
ko’sak zararli hasharotlar bilan zararlanishi sabab bo’ladi. Tola kasalliklari paxta terib 
olingandan so’ng xirmonda va toylarda saqlash paytida namlik baland bo’lganida ham 
kuzatiladi (Karimov, 1976; Rasulev, 1981; Peresыpkin, 1987; Peresыpkin va b.q., 
1990).
Ko’sak va tolada kasalliklar paydo bo’lishi, tarqalishi va rivojlanishi haqidagi 
tasavvurlar 170 tagacha mikroorganizm, asosan zamburug’ turlari bilan bog’langan 
(Pinckard va b.q., 1981). Ularning ko’pchiligi saprofit turlar bo’lib bevosita shikastlay 
olmaydi, faqat ko’sak ochilgan paytda yoki har xil ko’sakni zararlovchi hasharotlar 
hosil qilgan teshik va yaralar («infeksiya darvozalari») orqali tolani zararlaydi. Shu 
bilan birga bir nechta haqiqiy parazit turlar ham mavjud bo’lib, ular ko’sakni bevosita 
zararlaydi.