O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi toshkent moliya instituti

 

Moliyaviy ishlar vazirligini budjet tizimidagi o’rni (Hindiston) 

           Hindistonning nazoratchi bosh auditori   

 A) Kelib chiqishi 

Buxgalteriya  va  audit  tajribalari  Hindlarga  tarixiy  davrlardan  ma’lumdir. 

Kautilyaning Arshastra asari Mauryan davrlaridagi buxgalteriya va audit faoliyati 

jarayonlari  va  mexanizmlarini  yaqqol  yoritib  beruvchi  davlat  arboblari  haqidagi 

tarixiy kitobdir. 

Mukerj  Guptaning  fikriga  ko’ra  boshqaruvchilar  mukammal  va  tartibli  tizimlarni 

joriy qilishgan ya’ni hozirgi bosh hisobchi lavozimiga o’xshash tarzda buxgalteriya 

tashkilotini alohida vazifalarga joylashtirib chiqqan va davrlar mobaynida auditda 

hisob-kitobning amaliy tajribalari saqlanib kelgan. Gupta sulolasi davrida Maurya 

namoyondalari davrida bo’lgani singari  hisob kitoblar saqlanib qolgan va davrlar 

mobaynida auditga va maqullangani topshirilgan, keyinchalik,   hisob boshqarmasi 

vakili  va  vazirlar  kengashida  o’z  harakatlari  uchun  javobgar  hozirgi  bosh 

hisobchiga  to’g’ri  keluvchi  keng  ravishda  talqin  qilinganda  Patyuoarika  deb 

nomlanuvchi so’zdan foydalanish yuzaga keldi. O’rta asrlarda Dehlida Mushrif va 

Mustafilar  saltanati  buxgalteriyaga  va  auditga  javobgar  bo’lishgan.  Muhgal 

boshqaruvchilari  daromadlarni  yig’ish  va  auditorlik  ishlarini  olib  borishga  o’z 

diqqatlarini qaratishgan.  Vazir  yoki Devon Muhgal davrida moliya boshqarmasi 

---

 

 

109 

      

 

vakili  sifatida  faoliyat  yuritgan.  Shunga  qaramay  buxgalteriyaning  va  auditning 

yangi  zamonaviy  tizimlarini  Hindiston  hududida    amaliyotga  joriy  qilinishi 

Britanlar  hukmronligi  davriga  borib  taqaladi.  Qirolichaning  1858  yildagi 

hisobchilarni  tayyorlash  va  yakka  tartibdagi  auditorlarni  tayinlash  tog’risidagi 

qarori  Hindiston  bosh  hisobchilari  idorasida  yangi  lavozimni  vujudga  keltirdi. 

1860  yilda  buxgalteriya  va  auditorlik  vazifalari  birlashtirildi  va  bosh  auditor 

singari  bosh  hisobchi  ham  qayta  shakllantirildi.  1919  yilgi  Hindiston  hukumat 

qonuni bosh auditorga yuqori davlat maqomi berdi va 1935 yildagi qonunga ko’ra, 

166  dan  171  chi  moddagacha  bosh  auditor  idorasini  kuchaytirishga  qaratilgan. 

1950  yil  Hindiston  konstitutsiyasi  mustaqilligidan  so’ng  bosh  auditor  bosh 

nazoratchi auditor deb qayta nomlandi.