O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi toshkent moliya instituti

1-BOB.  BUDJET TIZIMI, UNING ME’YORIY-HUQUQIY ASOSLARI. 

 

Yoki ilmli bo`l, yoki ilmga tayanib ish tutadigan bo`l, 

                                                                loaqal ilmni tinglab eshitadigan bo`l, 

ammo to`rtinchisibo`lma, chunki kasodga uchrab halok bo`lasan  

 

MAHMUD  AZ-ZAMAXSHARIY 

1.1.  Budjet tizimi fani predmetining mazmuni. 

   Ma’lumki,  Davlat  budjeti    iqtisodiy  islohotlarni  hayotga  tatbiq  etishda    hal 

qiluvchi  omildir,  boshqacha  qilib  aytganda,  budjet  -  islohotlarning    eng  muhim  

dastaklaridan  biri  vazifasini  o’taydi,  chunki  kirimga  qarab  chiqim  qilish  

iqtisodiyotning oltin qoidasi  hisoblanadi.  

Davlat  budjeti  orqali  hududlarning  ijtimoiy-iqtisodiy    rivojlanishini  

moliyaviy    mablag’lar  bilan    ta’minlashda,    respublikamizda  qabul  qilingan 

ijtimoiy  dasturlarni,  birinchi  navbatda,    aholining    ijtimoiy  nochor    tabaqalarini  

aniq  tarzda    qo’llab-quvvatlash,  sog’lom  avlodni  tarbiyalash  asosida    aholi  

farovonligini  oshirishga  qaratilgan kuchli ijtimoiy  siyosatning  ta’sirchanligi  va 

aniq    tarzda    moliyaviy  qo’llab-quvatlashni  kuchaytirishda  mahalliy  budjetlarni 

samarali  ijrosining  ahamiyati  katta.  Bozor  iqtisodiyotida  davlatning  moliyaviy 

resurslarni boshqarish  ahamiyati beqiyos hisoblanadi, shu sababli respublikamizda 

Davlat  budjeti  ijrosini  amalga  oshirishda  g’aznachilik  tizimiga  o’tish  zaruriyati 

paydo bo’lmoqda. 

Budjettizimimamlakatmoliyatiziminingmuhimbo’g’inibo’lib,uning 

muvaffaqiyatli  tashkil  etilishi  samarali  budjet  siyosatining  asosini  tashkil  etadi. 

Davlatmoliyasitizimidagitubislohotlarnatijasidabudjetningg’aznaijrosigao’tilishish

uningdek,  budjetning  o’rta  muddatli  istiqbolini  belgilashga  o’tish  chora-tadbirlari 

---

 

 

7 

      

 

mamlakatimizda  izchillik  bilan  amaliyotga  joriy  etilmoqda.  Jahon  andozalari  va 

xalqaro  budjet  amaliyotining  yangi  qat’iy  talablari  va  mezon  lari  asosida  davlat 

budjetining  o’rta  muddatli  istiqbolini  belgilash  tizimiga  o’tishning  joriy  etilishi, 

rivojlanganmamlakatlardasamaraliamalqilayotgannatijaviylikkaasoslanganbudjetla

shtirishamaliyotgajoriyetilishibudjettizimioldigahamulkanvazifalarqo’yadi.  

Milliyiqtisodiyotnisamaraliboshqarishvatartibgasolishda, 

ijtimoiy-

iqtisodiyrivojlanishnita’minlashda, 

harbirdavrningustuvorahamiyatgaegabo’lgantaraqqiyotvazifalarinimuvaffaqiyatlib

ajarishdadavlatningboshqaiqtisodiyinstrumentlariqatori, 

mamlakatbudjettizimihammuhimahamiyatkasbetadivategishlitarzdanafaqatayrimjo

riy, 

operativ, 

balkishubilanbirgakompleksvastrategikvazifalarnihamo’zzimmasigaoladi.

 

 

 

 

 

 

 

“Budjet  tizimi”  fanini  o’qitishning  maqsadi  -  kelgusida  yuqori  malakali 

iqtisodchi-mutaxassislar  bo’lib  etishadigan  bakalavrlar,  magistrantlar  budjet 

tizimining  tashkiliy-huquqiy  asoslari,  budjet  jarayoni,  turli  darajadagi  budjetlarni, 

budjet  daromadlari  va  xarajatlarini,  budjet  holatini  boshqarish,  budjet  tizimida 

g’aznachilikni  rivojlanishi,budjet  nazorati  haqida  haqida  nazariy  bilimlar  berish, 

ularda  davlatning  hozirgi  davrdagi  budjet  tizimidagi  islohotlarning  asosiy 

yo’nalishlari bo’yicha ko’nikmalar hosil qilishdan iborat. Ushbu maqsaddan kelib 

chiqib fan o’z predmetini o’rgatish uchun quyidagi vazifalarni qo’yadi: 

 budjet tizimi va uning printsiplarini o’rganish; 

 budjet tizimi qonunchilik asoslarini o’rganish; 

 budjet tasnifi (klassifikatsiyasi)ni o’rganish; 

“Budjet  tizimi”  fanini  o’qitishning  maqsadi  -  talabalarga  byudjet  tizimi 

byudjetlari  haqida  nazariy  bilimlar  berish,  ularda  mamlakatda  amalga 

oshirilayotgan  iqtisodiy  islohotlarning  bugungi  bosqichida  O’zbekiston 

Respublikasi  budjet  siyosatining  asosiy  yo’nalishlari  va  ularni  hayotga  tadbiq 

etish yo’llari bo’yicha asosiy ko’nikmalar hosil qilishdan iborat. 

---

 

 

8 

      

 

 budjet tizimini boshqarishni o’rganish; 

 budjet tizimi budjetlarini o’rganish; 

 davlat  budjeti  va  davlat  maqsadli  jamg’armalari  daromadlari  va 

xarajatlarini o’rganish; 

 budjet  tashkilotlarining  budjetdan  tashqari  jamg’armalari  daromadlari  va 

xarajatlarini o’rganish; 

 O’zbekiston  Respublikasining  Tiklanish  va  taraqqiyot  jamg’armasini 

o’rganish; 

 davlat  budjeti  va  davlat  maqsadli  jamg’armalari  budjetlari  loyihasini 

tuzish, ko’rib chiqish va tasdiqlashni o’rganish; 

 xarajatlar  smetasi  va  shtatlar  jadvalini  tuzish,  tasdiqlash  va  ularni 

ro’yxatdan o’tkazishni o’rganish; 

 budjet tizimi budjetlarini ijro etish tartibini o’rganish; 

 budjetlararo munosabatlarni o’rganish; 

 davlat  budjeti  taqchilligi  va  profitsiti,  davlat  tomonidan  mablag’  jalb 

qilishni o’rganish; 

 davlat moliyaviy nazoratini o’rganish. 

 

Mazkur  fanning  boshqa  fanlar  singari    o’ziga  xos    predmeti  va    vazifalari  

mavjud.  «Budjet  tizimi»  fanining  predmeti  O’zbekiston  Respublikasida  Budjet 

tizimi mexanizmlari  va dastaklarini o’rganishdir.  

    «Budjet tizimi » fani budjet tizimining mohiyati va  mamlakatimizda davlat 

budjeti va budjet tizimi yuzasidan yetarli ma’lumotlar beradi. Mazkur fanda budjet 

tizimi,  uning  vazifalari,  davlat  budjeti  daromadlari  va    xarajatlari  ijrosi, 

g’aznachilik  tizimida    qarzlarni  boshqarish,  mahalliy  budjetlar  moliyaviy 

mablag’larini boshqarish masalalarining nazariy  jihatlari yoritiladi.   

    O’zbekistonda yoshlardan zamonaviy kadrlar tayyorlash taraqqiyotimizning 

muhim  omilidir.  Bozor  iqtisodiyotining  nazariy  asoslarini  chuqur  o’rgatib,  uning 

zamonaviy  yutuqlari    va  xorijiy  mamlakatlar  tajribasini  umumlashtirib,  davr 

taqozosi sharoitida ishlay  oladigan, raqobatga  bardosh  beradigan  mutaxasssislarni 

tayyorlashni  talab  etiladi,  bu  ishlar  o’z-o’zidan  yuz  bermaydi,  albatta. 

---

 

 

9 

      

 

Bumamlakatimizda  davlat  budjetini  boshqarish  sohasida  olib  borilayotgan 

islohotlar  budjet  mablag’lari  ishlatilishining  moliyaviy  nazoratini  amalga  oshirish 

mazmunini tubdan o’zgartirishni talab qiladi va moliyaviy nazorat oldiga prinsipial 

jihatdan yangi vazifalarni qo’yadi.  

    O’zbekiston demokratik davlat qurishni o’z oldiga vazifa qilib qo’yar ekan, 

bunda  davlat  Budjetini    shakllantirish  muhim  o’rin  tutadi.  Respublikamizda 

iqtisodiyotni  modernizatsiyalash  sharoitida  davlatning  doimiy  iqtisodiy,  ijtimoiy, 

siyosiy,  ma’naviy  va  ekologik  vazifalarini    bajarishi  uchun    mablag’lar 

markazlashtiriladi. 

 

“Budjet  tizimi”  fani  institutda  o’rganiladigan  boshqa  iqtisodiy  fanlar  bilan 

uzviy bog’liqdir. “Budjet tizimi” fani bakalavriat bosqichida o’rganilgan “Moliya”, 

“Budjet  tasnifi”,  “Budjet  hisobi”,  “G’aznachilik  asoslari”,  “G’aznachilikda 

moliyaviy  nazorat”,  “Moliyaviy  nazorat”,  magistraturaning  “Davlat  moliyasini 

boshqarish” kabi fanlardan olingan nazariy asoslarga tayanadi. 

Shu  bilan  birga,  “Budjet tizimi”  fani  magistraturadagi qator  maxsus  fanlarni  

o’zlashtirish uchun nazariy-uslubiy asos bo’lib xizmat qiladi.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 “Budjet tizimi” fanining boshqa iqtisodiy fanlar bilan 

bog’liqligi 

“Davlat moliyasini boshqarish” fani 

“G’aznachilikda moliyaviy nazorat” fani 

“Budjet tasnifi” fani 

“Budjet hisobi” fani 

“Moliya” fani 

“G’aznachilikasoslari” fani 

---

 

 

10