O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi toshkent moliya instituti

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

A) Budjet loyihasi amaldagi  hokimyat(hukumat)ning budjet siyosati 

va fiskal siyosati bilan muvofiq bo'lishi kerak: 

 

 

Davlat budjetini tuzish quyidagi qonun-qoidalar bo‘yicha amalga 

oshiriladi: 

 

2)  Alohidalik(Yakkalik)  -  Davlatning  budjet  loyihasi  uning 

faqatgina  moliyaviy operasiyalari bilan bog‘liq   bo‘lib,  unda 

moliyaga  aloqasi  bo‘lmagan  muammolar  ta’sir  etmasligi 

shart. 

 

1)  Tushunarlilik 

- 

budjetdagi 

tushum(daromad)lar 

va 

chiqim(xarajat)lar shunday aks ettirilishi kerakki, undan oddiy 

shaxs foydalanganda ham uni to‘liq tushinishi kerak. 

 

---

 

 

49 

      

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

B) Budjet  mexanizmining 

shakllanishi 

quyidagi 

omillar 

ta’sirida vujudga keladi: 

C) : 

 

2)  Maxsuslik  -  bu  omil  hukumatning  barcha  daromadlari  

va  xarajatlar  moddalarini  klassifikatsiyalashda    maxsus 

shakldaligini bildiradi; 

1)  ; 

4)  etmasligi shart. 

 

3)  Davriylik  -  Budjet  rejasining  ma’lum  davr  oralig‘ida 

amalga oshirish uchun qonuniy shaklda tasdiqlangan.     

etmasligi shart. 

 

5)  Maqsadga  muvofiqlik  -  qonun  bo‘yich  tasdiqlangan 

budjet 

rejasi 

 

amaliyot(budjet 

yili)da 

amalga 

oshirilgandan so’ng u haqiqiy hisoblanadi. 

6)  etmasligi shart. 

 

1)  Yagonalik  -  hukumatning  barcha  daromadlari  barcha 

davlat  tushumlari  uchun  yagona  bo‘lgan  fondga  yoki 

hisobraqamga tushishi; 

3)  etmasligi shart. 

 

D)  Budjetni taqdim etishning shakllari va  uslublari: 

 

 

1)  Aniq(shaffof)lilik  -  siyosiy  demokratik  asosga  ko‘ra, 

amaldagi  hokimyat  saylov  orqali  tanlangan  shaxslar 

tomonidan  amalga  oshiriladi.  Shunday  ekan,  budjet 

loyihasi  shunday  tuzilishi  kerakki,  hatto  oddiy  mutaxassis 

bo‘lmagan kishi uchun ham tushunarli bo‘lishi kerak. 

7)  etmasligi shart. 

 

---

 

 

50 

      

 

 

 

 

 

 

1974-yildagi  «Budjet  to’g’risida»  gi  qonun  orqali  o’rnatilgan  targ’ibotlar 

doirasida,  Kongress  parallel  rezolyutsiya  qabul  qilib,  bu  rezolyutsiya  budjetning 

umumiy qolipini o’rnatdi (parallel rezolyutsiya – bu Kongressning ikkala palatasi 

ham tomonidan olib boriladigan, lekin prezident imzosini talab qilmaydigan xatti-

harakat). Rezolyutsiya budjetning «yorug’-sezgir qog’ozga ko’chirilgan nusxa» si 

(chizmasi)  dir,  unda  jami  budjet  raqamlari-kirimlari,  budjetga  oid  vakolatlar 

(hukumatga  xarajatlar  bo’yicha  majburiyatni  yuklash  vakolati),  chiqimlar 

(g’aznadan amalda sarflangan mablag’lar miqdori), umumiy maqsadli ko’rsatkich 

(budjetning  tanqisligi  yoki  ortiqcha  miqdori  hosil  bo’lishi,  agar  mavjud  bo’lsa) 

hamda hukumat qarzdorliklari ko’rsatiladi. 

Bahorda  parallel  rezolyutsiyaning  chiqishidan  so’ng,  Kongress  yana 

o’zining  eski  tartibotlariga  qaytdi.  Kongressdagi  qo’mitalar  budjet  rezolyutsiyasi 

orqali  solinadigan  cheklovlar  doirasidagi  kirimlar  va  sarflarga  ta’sir  etadigan 

qonunchilik  hujjatlarining  alohida  bo’laklarini  qabul  qilishlari  kerak  edi.  Budjet 

ajratish  qo’mitalarining  quyi  qo’mitalari  budjet  ajratishga  oid  konkret  qonun 

loyihalarini  ko’rib  chiqardi,  kirimlar  bo’yicha  qo’mitalar  esa  budjetdagi  o’z 

ulushini  ko’rib  chiqardi.  Siyosatga  kiritiladigan  o’zgartirishlarning  kelishilishiga 

imkon yaratish uchun, 15 sentyabrgacha ikkinchi rezolyutsiya qabul qilinishi kerak 

edi.  Bu  rezolyutsiyadan  budjetdagi  ziddiyatlarni  tartibga  solish  jarayonida 

foydalanish  mumkin  bo’lar  edi,  bu  jarayonda  qo’mitalarga  sarflar  va  kirimlar 

bo’yicha  chora-tadbirlarni  umumiy  budjet  rejasiga  muvofiq  keltirish  uchun 

ko’payish  yoki  kamayish  tomonga  to’g’rilash  topshirilgan  edi.  Moliyaviy  yil 

boshlanish  payti  1-iyuldan  1-oktyabrga  ko’chirilgan  edi,  shu  bilan  Kongressga