|
Ikkinchimodel
–
soliqqatortishbazasidanbirgalikdafoydalanish.
BumodeldanRossiyaFederatsiyasidafoydalanilishinikuzatishimizmumkin.
Xususan, korxonafoydasigasoliqstavkasi 20% nitashkiletadi, uning 2%
dagimiqdoriFederalBudjetgatushishiko’zdatutilganbo’lsa,
qolgan
18%iRF
sub’ektlari ixtiyoridaqoladi.
Uchinchimodel
–
butunmamlakathududidayagonastavkadasoliqqatortiladigananiqsoliqlardankelibt
ushadigandaromadlarniturlidarajadagibudjetlaro’rtasidame’yoriytaqsimlash.
22
Bundasoliqlarningbudjetlararotaqsimotiasosidaturlixilmezonlaryotishimumkin:
aholisoni,
biror-birhududninggeografikjoylashuvi,
iqtisodiyahvolivah.k.
Soliqlarnitaqsimlashmiqdorivatartibiturlimuddatlargao’rnatilishimumkin.
Umumdavlatsoliqlariningbirqismitegishlidavlatorganitomonidano’rnatilganme’y
orlarbo’yichabudjettizimibo’g’inlario’rtasidataqsimlanadi.
Hozirgi kunda, shtatlar hamda markaz o’rtasidagi fiskal vakolatlar
konstitutsiyada aniq va deyarli hech qachon raqobat qila olmaydigan qilib
belgilangan. Markaz ishlab chiqarayotgan (inson iste’moli uchun ishlab
chiqariladigan alkogolli ichimliklar, opium, narkotiklar va boshqalardan
tashqari) tovarlardan soliq undirish vakolatiga ega, hamda o’z vaqtida shtatlar
esa o’sha tovarlar savdosiga soliq solish vakolatiga ega. Davlatlararo
savdolarda esa markaz ham soliq undirish vakolatiga ega bo’ladi (Savdolardan
markaziy soliq), biroq, soliq aynan biror davlat bilan bo’lgan munosabatlar
shakllangandagina ushlab qolinadi. Xizmatlar bo’yicha esa, faqatgina markaz
yakka holda xizmat ko’rsatishni soliqqa torta oladi.Shunga qaramasdan shtatlar
mamlakatga olib kirilayotgan yoki Hindistondan olib chiqib ketilayotgan har
qanday tovarlar savdosiga soliq sola olmaydi, bunda markaz ushbu soliqni
qo’shimcha majburiy bojxona yig’imlari shaklida undirib oladi. Ushbu
qo’shimcha majburiy bojxona yig’imi aksiz, savdodan soliq, hukumat QQSi va
mahalliy ishlab chiqarilgan tovarlardan undiriladigan boshqa soliqlarni
balanslashtiradi. GSTni amaliyotga joriy etish, bir vaqtning o’zida markaz
hamda shtatlarning GSTni yig’ib olish imkoniyatlarini kengaytirish,
Konstitutsiyaga o’zgartirishlar kiritishni taqozo etadi. Markazga hamda
shtatlarga GSTni undirish uchun bir vaqtning o’zida yurisdiksiya belgilash, ikki
taraf o’rtasidagi GSTni yig’ish tuzilmasi, loyihalashtirish va amaliyotga tatbiq
etishni ta’minlay oluvchi noyob institutsional mexanizmni yaratishni talab
qiladi. Bunday mexanizm samarali bo’lishi uchun u konstitutsion kuchga ega
bo’lishi lozim.
Konstitutsiyaning 122-moddasiga tuzatish (o’zgartirish).
23
Yuqoridagi va boshqa savollarga javob topish maqsadida 2011-yil 22-
martda Lok Sabhada Konstitutsiyaga 115-o’zgartirish kiritildi. Aytib o’tilgan
tuzatish 15-Lok Sabha tugatilguncha amalda bo’ldi.2014-yil 19-dekabrda esa
16-Lok Sabha, Konstitutsiyaga 122-o’zgartirish kiritildi. Ushbu qonun loyihasi
ma’lum turdagi tovarlardan tashqari barcha tovarlarni yetkazib berish va
xizmat ko’rsatishga GST undirishni nazarda tutadi. Soliq xuddi ikki karrali GST
kabi markaz va shtatlar o’rtasida o’zaro hisoblanadi. Parlament esa
davlatlararo savdolar yoki tovar va xizmatlar importidan GST undirishning
mutlaq vakolatiga ega bo’ladi. Markaziy hukumat GSTga qo’shimcha tarzda
tamaki va tamaki mahsulotlariga aksiz solig’ini solish huquqiga ega bo’ladi.
GSTC a’zolarining teng yarmi GSTC yig’ilishlarida kvorum shakllantira
olishi mumkin. GSTC yig’ilishlarida qarorlar jami ovozlarning eng kamida 3/4
qismidan ortig’i berilgandagina qabul qilinishi mumkin. Markaz jami
ovozlarning 1/3 qismini, barcha shtatlar esa birgalikda umumiy ovozlarning
2/3 qismini bera oladi.
CGST va SGST orasidagi yig’imlarga oid qonun, qoida va jarayonlar
maksimal darajada ikki taraf o’rtasida kelishiladi.
GST va Markaz-Shtat moliyaviy munosabatlari
Hozirgi kunda, shtatlar hamda markaz o’rtasidagi fiskal vakolatlar
konstitutsiyada aniq va deyarli hech qachon raqobat qila olmaydigan qilib
belgilab qo`yilgan. Markaz ishlab chiqarilayotgan (inson iste’moli uchun ishlab
chiqariladigan alkogolli ichimliklar, opium, narkotiklar va boshqalardan
tashqari) tovarlardan soliq undirish vakolatiga ega, hamda o’z vaqtida shtatlar
esa o’sha tovarlar savdosiga soliq solish vakolatiga ega. Davlatlararo
savdolarda esa markaz ham soliq undirish vakolatiga ega bo’ladi (Savdolardan
markaziy soliq), biroq, soliq aynan biror davlat bilan bo’lgan munosabatlar
shakllangandagina ushlab qolinadi. Xizmatlar bo’yicha esa, faqatgina markaz
yakka holda xizmat ko’rsatishni soliqqa torta oladi. Shunga qaramasdan
shtatlar mamlakatga olib kirilayotgan yoki Hindistondan olib chiqib
24
ketilayotgan har qanday tovarlar savdosiga soliq sola olmaydi, bunda markaz
ushbu soliqni qo’shimcha majburiy bojxona yig’imlari shaklida undirib oladi.
Ushbu qo’shimcha majburiy bojxona yig’imi aksiz, savdodan soliq, hukumat
QQSi va mahalliy ishlab chiqarilgan tovarlardan undiriladigan boshqa
soliqlarni balanslashtiradi. GSTni amaliyotga joriy etish, bir vaqtning o’zida
markaz hamda shtatlarning GSTni yig’ib olish imkoniyatlarini kengaytirish
Konstitutsiyaga o’zgartirishlar kiritishni taqozo etadi. Markazga hamda
shtatlarga GSTni undirish uchun bir vaqtning o’zida yurisdiksiya belgilash, ikki
taraf o’rtasidagi GSTni yig’ish tuzilmasi, loyihalashtirish va amaliyotga tatbiq
etishni ta’minlay oluvchi noyob institutsional mexanizmni yaratishni talab
qiladi. Bunday mexanizm samarali bo’lishi uchun u konstitutsion kuchga ega
bo’lishi lozim.
1
Nazorat uchun savollar.
1. Budjet daromadlari nima va uning tarkibi?
2. Budjet daromadlarining tuzilish tartibi qanday?
3. Soliq belgilari qanday?
4. Soliq tizimi va soliqqa tortish tamoyillariga qaysilar kiradi?
5. Xalqaro amaliyotda soliq vakolatlarini budjetlar o`rtasida
taqsimlashning qaysi modellari mavjud?
Do'stlaringiz bilan baham: |
