Microsoft Word àñîñèéòåõ10. doc

Issiqlik nurlanishi. 
Nurlanish yordamida issiqlik almashinish jism ichki energiyasini elektromagnit 
to׳lqinlari orqali tarqalishga asoslangan. Nurlanayotgan jismdan ajralgan elektromagnit to׳lqinlarining 
vakuumdagi tezligi nurning tezligiga tengdir 
с
м
S
/
10
3
8
⋅
=
. Elektromagnit to׳lqinlari boshqa biror 
jismda yutilganida qaytadan molekulalarning issiqlik harakati energiyasiga aylanadi. Issiqlik 
nurlanishining to׳lqin uzunligi 
5
10
4
700
⋅
÷
nm chegarasida o׳zgaradi. Nurlanish tezligi haroratining 
oshishi bilan ko׳payadi. Yuqori haroratlarda (masalan, 
C
t
0
600
≥
 bo׳lganda) qattiq jismlar va gazlar 
o׳rtasidagi issiqlik almashinishida nurlanish yo׳li bilan issiqlikning tarqalishi hal qiluvchi ahamiyatga 
ega bo׳ladi. 
Agar jismning yuzasiga 
H
Q
 miqdorida nurlangan issiqlik tushsa, uning faqat bir ulushi 
A
Q
 jism 
tomonidan yutiladi va issiqlik energiyasiga aylanadi, boshqa ulushi 
R
Q
 jismning yuzasidan qaytariladi, 
energiyaning qolgan ulushi 
D
Q
 esa jism orqali o׳tib ketadi. Demak, 
D
R
A
H
Q
Q
Q
Q
+
+
=
                               (19.19) 
 
 
yoki                
1
=
+
+
H
D
H
R
H
A
Q
Q
Q
Q
Q
Q
                               (19.20) 
 (7.20) tenglamadagi birinchi bo׳linma jismning nurlangan issiqlikni yutish qobiliyatini, ikkinchi 
bo׳linma qaytarish qobiliyatini, uchinchi bo׳linma esa jismning o׳zidan nurlangan issiqlikni o׳tkazib 
yuborish qobiliyatini bildiradi. Agar 
D
Q
Q
R
Q
Q
A
Q
Q
H
D
H
R
H
A
=
=
=
,
,
 bo׳lsa, 
demak, quyidagiga ega bo׳lamiz: 
A+R+D=1                                     (19.21) 
A, R va D ning son qiymatlarga ko׳ra, jismlar quyidagi turlarga bo׳linadi: 
1) agar 
A = 1 (R = D = 0) bo׳lsa, u holda jismga tushayotgan nurlangan energiyaning hammasi yutiladi. 
Bunday jism 
absolyut qora jism deb ataladi; 
2) agar R = 1 
(A = D = 0) bo׳lsa, jismga tushayotgan nurlangan energiyaning hammasi qaytariladi. 
Bunday jism 
absolyut oq jism deb yuritiladi. 
3) agar D = 1 
(A = R = 0) bo׳lsa, jismning yuzasiga tushayotgan nurlangan energiyaning hammasi 
jismdan o׳tib ketadi. Bunday jism 
diatermik jism deb ataladi. 
Tabiatda absolyut qora yoki absolyut oq, diatermik jismlar yo׳q. A
, R va D o׳rtasidagi bog`liqlik 
jismning tabiatiga, yuzasining tuzilishiga va uning haroratiga bog`liq. Odatda qattiq jismlar va 
suyuqliklar uchun D
=0 va A+R=1 bo׳ladi. Gazlar esa asosan diatermik jismlar qatoriga kiradi. Real 
sharoitda jismlar yuzasiga nur holida tushgan energiyaning bir ulushi yutiladi, yana bir ulushi 
qaytariladi, qolgan qismini esa jism o׳zidan o׳tkazib yuboradi. Bunday jismlar odatda 
kulrang jismlar 
deb yuritiladi.